قانون دريايي مصوب ۲۹/۶/۱۳۴۳ كميسيون مشترك مجلسين سابق([1]) با اصلاحات و الحاقات بعدي فصل او‌ل ‌ـ‌ تابعيت و ثبت كشتي قسمت او‌ل ‌ـ‌ تابعيت ماده ۱ ‌ـ شرايط تابعيت كشتي ۱ ( اصلاحي ۱۶/۸/۱۳۹۱) ‌ـ‌ هر كشتي درياپيما (اعم از اين كه ساختمان آن پايان يافته و يا در دست ساختمان باشد) كه ظرفيت غير‌خالص ثبت شده آن حداقل ۲۵ تن و©۷© و‌اجد شرايط ذيل باشد مي‌تواند بر طبق مقررات اين قانون به ثبت رسيده و تابعيت ايراني و حق برافراشتن پرچم جمهوري اسلامي ايران را داشته باشد. الف ‌ـ‌ كشتي به اشخاص تابع ايران (اعم از طبيعي و حقوقي) تعلق داشته باشد و در صورتي كه كشتي متعلق به شركت ايراني باشد بايد سهام آن با نام بوده و حداقل ۵۱‌درصد سرمايه و‌اقعي آن متعلق به اتباع ايراني باشد. ب ‌ـ‌ كشتي بايد بر طبق مقررات اين فصل به ثبت برسد. ۲ ‌ـ‌ كشتي‌هاي نفتي([1]) متعلق به اشخاص (اعم از طبيعي يا حقوقي) كه به امر توليد و يا تصفيه و يا حمل و نقل نفت خام و يا گاز و يا محصولات نفتي اشتغال دارند مي‌توانند بدو‌ن رعايت حد نصاب مقرر در اين ماده بنا به درخواست ذي‌نفع و موافقت سازمان بنادر و كشتيراني([1]) به ثبت رسيده و تابعيت ايران را تحصيل كنند. ماده ۲ ‌ـ تابعيت فرمانده و افسران و كاركنان كشتي فرمانده و افسران و كاركنان كشتي ممكن است در صورت لزو‌م از اتباع غير ايراني باشند. مالك كشتي بايد به هزينه خود اتباع ايراني را براي كار در كشتي تربيت كند و به تدريج آنان را به جاي كاركنان خارجي در كشتي به كار گمارد. برنامه كارآموزي توسط مالكين كشتي تنظيم و پس از تصويب سازمان بنادر و كشتيراني توسط مالكين مذكور به مورد اجرا گذاشته مي‌شود و‌لي در هر حال مي‌بايست در عرض چهارسال از تاريخ قبول تابعيت ايران لااقل نصف كاركنان كشتي از اتباع ايران باشند.©۸© مهندسين و افسران و كاركنان ايراني كشتيراني در مدتي كه جزو كاركنان كشتي باشند از پرداخت ماليات بر حقوق و مزاياي دريافتي معاف خواهند بود. ماده ۳ ‌ـ آموزشگاه دريايي و‌زارت اقتصاد مكلف است ظرف مدت يك سال از تاريخ تصويب اين قانون آموزشگاه تربيت كاركنان دريانوردي بازرگاني را در يكي از بنادر جنوب تأ‌سيس نمايد. ماده ۴ ‌ـ مرجع صدو‌ر گواهي تابعيت مرجع صدو‌ر گواهي تابعيت كشتي سازمان بنادر و كشتيراني مي‌باشد. ماده ۵ ‌ـ كشتي‌هايي كه در ايران ساخته شده‌اند هر كشتي كه در ايران ساخته مي‌شود و ظرفيت آن حداقل ۲۵ تن باشد تا و‌قتي كه سازنده كشتي آن را تحويل نداده است كشتي ايراني تلقي مي‌شود. ماده ۶ ‌ـ كشتيراني ساحلي كشتيراني به قصد تجارت بين بنادر و جزاير ايران (كابوتاژ) منحصراً متعلق به كشتي‌هاي ايراني است مگر آنكه در موارد لزو‌م بنا به پيشنهاد سازمان بنادر و كشتيراني اجازه مخصوص از طرف هيأت‌وزيران صادر گردد. ([1]) ماده ۷ ‌ـ تغيير تابعيت مالكي كه كشتي او در ايران به ثبت رسيده است مي‌تواند تابعيت كشتي خود را تغيير©۹© دهد. مقررات مربوط به خرو‌ج از تابعيت در آيين‌نامه اين قانون تعيين خواهد گرديد.‌([1]) قسمت دو‌م ‌ـ‌ ثبت كشتي ماده ۸ ‌ـ تأ‌سيس اداره مركزي ثبت كشتي‌ها اداره مركزي ثبت كشتي‌ها در سازمان بنادر و كشتيراني تأ‌سيس مي‌گردد. ماده ۹ ‌ـ درخواست ثبت براي ثبت كشتي بايد مالك كشتي و يا نماينده او تقاضاي ثبت را به ضميمه اظهارنامه و گواهينامه‌هاي فني در دو نسخه تنظيم و به سازمان بنادر و كشتيراني تسليم نمايد. مالك كشتي يا نماينده او بايد قبل از تسليم تقاضا نام اختياري كشتي را به اطلاع سازمان مذكور برساند و در صورت تأ‌ييد آن را در دو سينه و پاشنه كشتي به طور ثابت و نام بندر ثبت را نيز در پاشنه كشتي بر طبق مقررات مربوطه نقش و يا نصب نمايد. اداره ثبت كشتي‌هاي سازمان بنادر پس از اجراي مراتب مزبور با رعايت مقررات به ثبت كشتي اقدام مي‌كند. ماده ۱۰ ‌ـ اظهارنامه مالك كشتي يا نماينده او بايد به ضميمه تقاضانامه ثبت كشتي مستندات مالكيت با اظهارنامه‌اي حاو‌ي نكات زير تسليم نمايد. نام كشتي ‌ـ‌ توان قوه محركه ‌ـ‌ جنس بدنه كشتي ‌ـ‌ تاريخ و محل ساختمان ‌ـ‌ ابعاد و©۷۷© ظرفيت‌ها ‌ـ‌ تعداد پل‌ها و دكل‌ها و دو‌دكش‌ها ‌ـ‌ نوع قوه محركه (بخار ‌ـ‌ ديزل، انرژي اتمي و غيره) علايم مشخصه نام و تابعيت و محل اقامت مالك يا مالكين و سهم هر يك از مالكين كشتي. ماده ۱۱ ‌ـ سند ثبت كشتي سند ثبت كشتي گواهينامه‌ايست كه از طرف سازمان بنادر و كشتيراني بر طبق نمونه©۱۰© مخصوص در دو نسخه به نام كشتي تنظيم و صادر مي‌شود. در سند ثبت كشتي نكات زير قيد مي‌گردد. نام بندر ثبت كشتي ‌ـ‌ محل و تاريخ ساخت كشتي ‌ـ‌ طبقه‌بندي ‌ـ‌ تعداد پل‌ها و دكل‌ها ‌ـ‌ طول و عرض و آبخور كشتي ‌ـ‌ ظرفيت و نوع كشتي ‌ـ‌ مشخصات قوه محركه و ساير مشخصات كشتي ‌ـ‌ نام مالك و شماره كشتي ماده ۱۲ ‌ـ امضاي سند ثبت كشتي، ترتيب ثبت و نگهداري آن سند ثبت كشتي بايد به امضاي مالك و يا نماينده او و همچنين سازمان بنادر و كشتيراني برسد. اسناد ثبت كشتي بايد به ترتيب رديف در دفتر رسمي ثبت كشتي‌ها قيد گردد و يك نسخه آن در كشتي نگهداري شود. ماده۱۳( اصلاحي ۱۶/۸/۱۳۹۱) ـ حق‌الثبت حق‌الثبت و ساير حقوقي كه براي ثبت اسناد و مدارك كشتي بايد پرداخت شود به شرح زير است: الف ـ حق‌الثبت براي كشتي‌هاي كمتر از ۵۰۰ تن ظرفيت غيرخالص ثبت شده معادل بيست ميليون (۲۰/۰۰۰/۰۰۰) ريال. براي كشتي‌هاي ۵۰۱ تا ۱۰۰۰ تن ظرفيت غيرخالص ثبت شده معادل سي ميليون (۳۰/۰۰۰/۰۰۰) ريال. براي كشتي‌هاي ۱۰۰۱ تا ۱۵۰۰ تن ظرفيت غيرخالص ثبت شده معادل چهل ميليون (۴۰/۰۰۰/۰۰۰) ريال. براي كشتي‌هاي ۱۵۰۱ تا ۲۰۰۰ تن ظرفيت غيرخالص ثبت شده معادل شصت ميليون (۶۰/۰۰۰/۰۰۰) ريال. براي كشتي‌هاي ۲۰۰۱ تا ۲۵۰۰ تن ظرفيت غيرخالص ثبت شده معادل هشتاد ميليون (۸۰/۰۰۰/۰۰۰) ريال©۱۱©. براي كشتي‌هاي ۲۵۰۱ تا ۳۰۰۰ تن ظرفيت غيرخالص ثبت شده معادل يكصد ميليون (۱۰۰/۰۰۰/۰۰۰) ريال. براي كشتي‌هاي ۳۰۰۱ تا ۴۰۰۰ تن ظرفيت غيرخالص ثبت شده معادل يكصد و بيست ميليون (۱۲۰/۰۰۰/۰۰۰) ريال. براي كشتي‌هاي ۴۰۰۱ تا ۵۰۰۰ تن ظرفيت غيرخالص ثبت شده معادل يكصد و چهل ميليون (۱۴۰/۰۰۰/۰۰۰) ريال. براي كشتي‌هاي ۵۰۰۱ تا ۶۰۰۰ تن ظرفيت غيرخالص ثبت شده معادل يكصد و شصت ميليون (۱۶۰/۰۰۰/۰۰۰) ريال. براي كشتي‌هاي ۶۰۰۱ تا ۷۰۰۰ تن ظرفيت غيرخالص ثبت شده معادل يكصد و هشتاد ميليون (۱۸۰/۰۰۰/۰۰۰) ريال. براي كشتي‌هاي ۷۰۰۱ تا ۸۰۰۰ تن ظرفيت غيرخالص ثبت شده معادل دويست ميليون (۲۰۰/۰۰۰/۰۰۰) ريال. براي كشتي‌هاي ۸۰۰۱ تا ۹۰۰۰ تن ظرفيت غيرخالص ثبت شده معادل دويست و بيست ميليون (۲۲۰/۰۰۰/۰۰۰) ريال. براي كشتي‌هاي ۹۰۰۱ تا ۱۰۰۰۰ تن ظرفيت غيرخالص ثبت شده معادل دويست و چهل ميليون (۲۴۰/۰۰۰/۰۰۰) ريال. براي كشتي‌هاي از ۱۰۰۰۱ تن به بالا ظرفيت غيرخالص ثبت‌ شده معادل سيصد ميليون (۳۰۰/۰۰۰/۰۰۰) ريال. ب ـ حق تجديد ثبت كشتي‌ها به مأخذ پنجاه درصد (۵۰%) حق‌الثبت مندرج در بند(الف) است. پ ـ هزينه ثبت تغييرات در گواهينامه‌ها مبلغ چهار ميليون (۰۰۰/۰۰۰/۴) ريال براي هر تغيير در مشخصات يا خصوصيات كشتي يا اجزاي آن مي‌باشد. ت ـ هزينه صدور المثناي گواهينامه ثبت كشتي به مأخذ سي درصد (۳۰%) حق‌الثبت همان كشتي است©۱۲©. ماده ۱۴ ‌ـ تغييرات در ظرفيت كشتي‌ها هرگونه تغييري در ظرفيت مسافربري و يا باربري كشتي بايد كتباً به اطلاع سازمان بنادر و كشتيراني برسد اين گونه تغييرات نيز بايد در دفتر رسمي ثبت كشتي‌ها و در سند ثبت كشتي و نسخه دو‌م آن قيد گردد. ماده ۱۵ ‌ـ گواهينامه‌هاي فني كشتي كشتي در صورتي ممكن است در ايران به ثبت برسد كه گواهينامه‌هاي فني آن توسط سازمان بنادر و كشتيراني و يا يكي از مراجع صلاحيتدار بين‌المللي كه صلاحيت آن مورد قبول سازمان بنادر و كشتيراني است صادر شده باشد. ماده ۱۶ ‌ـ گواهينامه ثبت موقت نمايندگان كنسولي ايران مي‌توانند با كسب اجازه از سازمان بنادر و كشتيراني به استناد گواهينامه‌هاي فني صادره از طرف يكي از مؤسسات صلاحيتدار بين‌المللي مذكور در ماده فوق گواهينامه ثبت موقت جهت كشتي‌هايي كه در ايران به ثبت خواهند رسيد صادر نمايند. اعتبار اين‌گونه گواهينامه‌هاي ثبت موقت متناسب با مدت مسافرت كشتي به يكي از بنادر ايران جهت انجام تشريفات ثبت خواهد بود و نبايد از شش ماه تجاو‌ز كند. رو‌نوشت گواهينامه ثبت موقت بايد به اداره ثبت كشتي‌هاي سازمان بنادر و كشتيراني ارسال شود و اصل گواهي ثبت موقت بايد به سازمان بنادر و كشتيراني تسليم شود. ماده ۱۷ ( اصلاحي ۱۶/۸/۱۳۹۱)‌ـ آثار عدم ثبت كشتي در مورد ماده فوق چنانچه كشتي به موقع به ثبت نرسد و يا اسناد قبلي به موقع تسليم نگردد كشتي حق برافراشتن پرچم جمهوري اسلامي ايران را نخواهد داشت و مالك كشتي بر طبق مقررات ماده ۱۹۰ اين قانون به پرداخت جريمه محكوم و موظف به تسليم اسناد كشتي مي‌باشد مفاد اين ماده در مورد اسناد مفقود لازم‌الرعايه نخواهد بود. ماده ۱۸ ‌ـ كشتي‌هاي در دست ساختمان كشتي‌هاي در دست ساختمان (موضوع ماده ۵ اين قانون) بايد موقتاً به ثبت برسد و©۱۳© گواهينامه ثبت موقت جهت آنها صادر گردد. كارخانه سازنده كشتي موظف است اظهارنامه‌اي مشتمل بر شماره رديف و مشخصات تفصيلي كشتي جهت ساختمان تهيه و به سازمان بنادر و كشتيراني تسليم نمايد، پس از اين كه كشتي در دست ساختمان آزمايش و تحويل مالك گرديد گواهينامه ثبت موقت باطل و مسترد خواهد شد. ماده ۱۹ ‌ـ تغيير در ساختمان كشتي در‌ صورت تغيير اساسي در ساختمان كشتي اظهارنامه جديدي بايد به سازمان بنادر و كشتيراني يا نمايندگان كنسولي ايران تسليم و توضيحات كافي فني راجع به ضرو‌رت تغييرات مذكور در آن داده شود سازمان مزبور پس از رسيدگي به مدارك اظهارنامه اقدام به اصلاح اسناد مربوطه خواهد نمود. در‌ صورتي كه اظهارنامه مزبور به نمايندگان كنسولي ايران تسليم شود مقامات مزبور مكلف‌اند اظهارنامه را در اسرع و‌قت به سازمان بنادر و كشتيراني ارسال دارند. هرگاه متقاضي اسنادي به تصديق مقامات صلاحيتدار بين‌المللي كه مورد تأ‌ييد سازمان بنادر و كشتيراني باشد ارايه نمايد اداره ثبت كشتي به استناد اسناد مزبور اقدام به اصلاح اسناد مربوطه خواهد نمود. ماده ۲۰ ‌ـ احكام و قرارهاي قضايي هرگونه قرار يا آراي لازم‌الاجراي صادره از دادگاه‌ها كه در حقوق عيني كشتي تغييري دهد (به استثناي حقوق ممتاز) بايد در دفتر ثبت كشتي و اسناد آن قيد گردد. مأمورين مكلف به ثبت و انعكاس دادن مراتب فوق اگر در انجام و‌ظيفه در اين مورد تسامح نمايند به كيفر مقرر در ماده ۱۹۰ اين قانون محكوم خواهند شد. هرگاه ثابت شود كه مأموري تعمداً از انجام دادن و‌ظيفه مزبور خودداري نموده‌ است مجازات او از شش ماه تا سه سال حبس تأ‌ديبي و پرداخت خسارت ناشيه از اين عمل خواهد بود. ماده ۲۱ ‌ـ ابطال ثبت و سلب تابعيت كشتي‌هاي ايراني در موارد ذيل ثبت كشتي باطل و تابعيت آن سلب مي‌گردد: ۱(اصلاحي ۱۶/۸/۱۳۹۱)‌ ـ‌ در صورتي كه شرايط ثبت كشتي و حق برافراشتن پرچم©۱۴© جمهوري اسلامي ايران از بين رفته باشد. ۲ ‌ـ‌ در صورتي كه كشتي مفقود و يا توسط دزدان دريايي و يا در نتيجه عمليات خصمانه تصرف شده باشد. ۳ ‌ـ‌ در صورتي كه كشتي متلاشي شده و از حيّز انتفاع افتاده باشد. ۴ ‌ـ‌ در صورتي كه مالك كشتي را رها كرده باشد. تقاضاي ابطال ثبت و سلب تابعيت كشتي بايد توسط سازمان بنادر و كشتيراني از دادگاه دريايي به عمل آيد در موارد فوق سند ثبت و تابعيت كشتي بايد منتهي ظرف سي‌رو‌ز به اداره ثبت كشتي‌هاي سازمان بنادر و كشتيراني يا نمايندگان كنسولي ايران مسترد گردد. ماده ۲۲ ‌ـ فقدان اسناد ‌ـ‌ صدو‌رالمثني در صورتي كه سند ثبت كشتي مفقود شده باشد مالك بايد فوراً مراتب را به سازمان بنادر و كشتيراني اعلام و اظهارنامه‌اي حاكي از اين موضوع تسليم دارد. سازمان بنادر و كشتيراني پس از رسيدگي المثناي سند ثبت كشتي را صادر خواهد نمود. ماده ۲۳ ‌ـ تغيير نام كشتي نام كشتي ممكن است بنا به تقاضاي مالك تغيير يابد و در اين مورد سازمان بنادر و كشتيراني مي‌تواند با تعويض نام كشتي موافقت كند و به هزينه متقاضيان تغيير نام را در سه نوبت به فواصل يك ماه در رو‌زنامه رسمي كشور و يكي از رو‌زنامه‌هاي كثيرالانتشار مركز آگهي نمايد. چنانچه كشتي در رهن باشد موافقت مرتهن در تغيير نام ضرو‌ري است و تغيير نام اثري در حقوق او و ساير اشخاص ذي‌نفع نخواهد داشت. ماده ۲۴ ‌ـ‌ انتقالات و معاملات كشتي الف(اصلاحي ۷/۸/۱۳۵۲) ‌ـ‌ ثبت كليه انتقالات و معاملات و اقاله راجع به عين كشتي‌هاي مشمول اين قانون همچنين منافع آنها در صورتي كه مدت آن زايد بر دو سال باشد در داخل كشور اجباري است و منحصراً و‌سيله دفاتر اسناد رسمي كه براي اين كار از طرف سازمان ثبت اسناد و املاك كشور اجازه مخصوص دارند انجام مي‌شود و در صورتي كه معاملات مزبور در خارج از كشور صورت گيرد انجام معامله طبق مقررات كشور محل و‌قوع آن بايد توسط نزديكترين نماينده كنسولي ايران به محل معامله گواهي و مراتب در دفتر كنسولگري نيز منعكس و ظرف ۱۵ رو‌ز به سازمان بنادر و كشتيراني ايران اعلام شود. ب ‌ـ‌ اداره كل ثبت اسناد و املاك نماينده‌اي در سازمان بنادر و كشتيراني خواهد داشت كه ثبت انتقالات و معاملات مزبور را در دفاتر خود منعكس خواهد نمود. ج ‌ـ‌ فرو‌ش و يا انتقال تمام و يا قسمتي از كشتي كه در ايران به ثبت رسيده است اعم از اينكه انتقال اداري يا قهري باشد تغييري در تابعيت كشتي نمي‌دهد به شرط آنكه حدّ نصاب مندرج در بند الف ماده يك اين قانون و شرايط ديگر رعايت شود. د ‌ـ‌ كليه معاملات مربوط به فرو‌ش ‌ـ‌ انتقال و رهن كشتي بايد در اسناد ثبت و تابعيت كشتي هر دو قيد گردد. هـ ‌ـ‌ مالك كشتي ايراني كه كشتي خود را در ايران و يا خارج ازكشور به رهن گذاشته است نمي‌تواند قبل از فك رهن و يا بدو‌ن اجازه مرتهن يا بدو‌ن تأ‌مين حق مرتهن كشتي خود را به فرو‌ش رساند. در صورت تخلف از حكم مزبور معامله انجام شده نافذ نخواهد بود. و‌ـ‌ دفاتر اسناد رسمي و يا مأ‌مورين كنسولي ايران در خارج كه از مقررات اين ماده تخلف و‌رزند علاو‌ه بر مجازات‌هاي مقرره مسؤو‌ل پرداخت كليه خسارات و‌ارده نيز خواهند بود. آيين‌نامه اجرايي مربوط به اين ماده به و‌سيله سازمان بنادر و كشتيراني و و‌زارت دادگستري تنظيم و به تصويب هيأت‌وزيران خواهد رسيد.([1]) ماده۲۵(اصلاحي ۱۶/۸/۱۳۹۱) ـ آگهي فروش كشتي ‌در مورد فروش كشتي‌هاي تابع ايران سازمان بنادر و دريانوردي مكلف است انجام معامله را در روزنامه رسمي كشور و يكي از روزنامه‌هاي كثيرالانتشار مركز در سه نوبت و هر نوبت به فاصله ده روز آگهي نمايد. ©۱۶© هزينه آگهي‌ها توسط مرجع قانوني كه وقوع معامله را ثبت مي‌كند در موقع انجام معامله از فروشنده دريافت مي‌گردد. ماده ۲۶ ‌ـ حق بازرسي اسناد كشتي مأ‌مورين مجاز دو‌لت مي‌توانند در هر موقع به اسناد كشتي رسيدگي نمايند. در صورتي كه فرمانده كشتي از ارايه اسناد خودداري نمايد بر طبق مقررات ماده (۱۹۰) اين قانون محكوم به پرداخت جريمه نقدي خواهد شد. ماده ۲۷ ‌ـ اظهارات خلاف و‌اقع هر‌گاه مالك يا نماينده او در مورد ثبت كشتي اظهارات غلط و خلاف و‌اقع بنمايد دادگاه بر طبق مقررات ماده ۱۹۰ اين قانون با او رفتار خواهد كرد. ماده ۲۸ ‌ـ ثبت كشتي‌ها و شناو‌رها ثبت كشتي‌ها و شناو‌رهايي كه مشمول مقررات اين قانون نيستند طبق مقرراتي كه از طرف هيأت‌وزيران تصويب([1]) و به مورد اجرا گذاشته مي‌شود انجام خواهد گرفت.([1]) فصل دو‌م ‌ـ‌ حقوق ممتاز ماده ۲۹ ‌ـ حقوق ممتاز حقوق مشرو‌حه ذيل نسبت به كشتي و نسبت به كرايه حمل در سفري كه اين حقوق طي آن ايجاد شده و نسبت به ملحقات كشتي و ملحقات كرايه حمل (موضوع ماده ۳۵) كه از شرو‌ع سفر ايجاد شده است ممتاز تلقي مي‌شود: ۱ ‌ـ‌ هزينه‌هاي دادرسي و مخارجي كه براي حفظ منافع مشترك طلبكاران به منظور©۱۷© حفاظت كشتي يا فرو‌ش آن و تقسيم حاصل فرو‌ش به عمل آمده و همچنين حقوق و عوارض بندري كه بر طبق فهرست سازمان بنادر و كشتيراني قانوناً بايد پرداخت گردد و ساير حقوق و عوارض عمومي مشابه و همچنين هزينه حفاظت كشتي پس از و‌رو‌د به آخرين بندر. ۲ ‌ـ‌ مطالبات ناشي از قرارداد استخدام فرمانده ‌ـ‌ ملوانان و ساير كاركنان كشتي. ۳ ‌ـ‌ اجرت و هر‌گونه پرداخت مربوط به نجات و كمك در دريا و آن قسمت از خسارات مشترك دريايي كه به عهده كشتي است. ۴ ‌ـ‌ خسارات ناشي از تصادم و ساير سوانح كشتيراني همچنين خسارات و‌ارده به تأ‌سيسات بندري و كارگاه‌هاي تعمير كشتي و راه‌هاي آبي قابل كشتيراني و خسارات ناشي از صدمات بدني و‌ارد شده به مسافرين و كاركنان كشتي و خسارات فقدان يا آسيب ديدن كالاي كشتي و اثاث مسافرين. ۵ ‌ـ‌ مطالبات ناشي از قراردادها و عملياتي كه فرمانده در خارج از بندر پايگاه بر طبق اختيارات قانوني خود براي تأ‌مين احتياجات و‌اقعي از نظر حفظ كشتي يا امكان ادامه سفر انجام مي‌دهد خواه فرمانده مالك كشتي باشد يا نباشد و خواه طلبكار فرمانده و يا تدارك‌كننده مايحتاج كشتي يا تعميركننده كشتي يا و‌ام دهنده و يا پيمانكار ديگري باشد. اشخاصي كه احتياجات مذكور در اين بند را فراهم مي‌نمايند هرگاه اطلاع داشته باشند و يا بتوانند با توجه و دقت معمولي اطلاع حاصل كنند كه فرمانده مجاز در اقدامات مزبور نبوده مطالبات آنها از حقوق ممتاز محسوب نخواهد شد. ماده ۳۰ ‌ـ رجحان حقوق ممتاز حقوق ممتاز مندرج در ماده قبل نسبت به حقوق ناشي از رهن كشتي و همچنين بر ساير حقوق ممتاز مندرج در قوانين ديگر رجحان دارد. ماده ۳۱ ‌ـ كيفيت مطالبه حقوق ممتاز صاحبان حقوق ممتاز مي‌تواند در تقسيم حاصل فرو‌ش اموال و اشيا موضوع حقوق ممتاز تمام مبلغ طلب خود را بدو‌ن توجه به مقررات تجديد مسؤو‌ليت مالكين كشتي مذكور©۱۸© در فصل پنجم اين قانون و بدو‌ن كسر هيچ‌گونه مبلغي مطالبه نمايند. و‌لي در هر حال سهمي كه از حاصل فرو‌ش به آنها مي‌رسد از آنچه در مقررات فصل مذكور مصرح است بيشتر نخواهد بود. ماده ۳۲ ‌ـ آثار عدم پرداخت حقوق ممتاز در صورت عدم پرداخت حقوق ممتاز ذي‌نفع مي‌تواند به و‌سيله دادگاه حقوق خود را مطالبه و استيفاي حقوق خود را از فرو‌ش اموال يا كشتي كه نسبت به آن حقوق ممتاز و‌جود دارد درخواست نمايد. دادگاه درخواست و مدارك آن را به خوانده ابلاغ و به علاو‌ه به منظور اطلاع اشخاص ذي‌نفع خلاصه آن را در ظرف ۱۵ رو‌ز از تاريخ ابلاغ (هر ۵ رو‌ز يك بار) در رو‌زنامه رسمي و يكي از جرايد كثيرالانتشار مركز آگهي مي‌نمايد. پس از انقضاي ۱۵ رو‌ز از تاريخ آخرين آگهي دادگاه به دادخواست و اعتراضات و‌اصله رسيدگي و حكم مقتضي صادر مي‌نمايد و در صورت احراز صحت دعوي هرگاه استيفاي طلب از ساير اموال سهل‌البيع محكوم‌عليه ميسر نباشد دادگاه دستور به فرو‌ش اموالي كه نسبت به آن حقوق ممتاز و‌جود دارد خواهد داد. رأي دادگاه بجز فرو‌ش كشتي قطعي است. در‌صورتي كه دادگاه دستور به فرو‌ش كشتي صادر نمايد اين دستور سه نوبت متوالي در رو‌زنامه رسمي و يكي از جرايد كثيرالانتشار مركز منتشر خواهد شد. محكوم‌عليه و هر متضرر ديگري از اين دستور ظرف يك ماه از تاريخ انتشار آخرين آگهي در صورتي كه معادل محكوم به و‌جه نقد در صندو‌ق دادگستري يا تضمين بانكي بسپارد مي‌تواند به رأي مزبور اعتراض نمايد در اين صورت اجراي حكم دادگاه تا پايان رسيدگي به اعتراض متوقف خواهد شد و رأي كه پس از رسيدگي به اعتراض صادر مي‌شود قطعي است. رسيدگي در هر دو مرحله به طور فوق‌العاده و خارج از نوبت انجام مي‌شود. ماده ۳۳ ‌ـ كيفيت پرداخت در صورت و‌جود رهن در صورتي كه نسبت به كشتي علاو‌ه از حقوق ممتاز حقوق عيني هم موجود باشد ابلاغ دادخواست به دارندگان حقوق مزبور نيز لازم است©۱۹©. هرگاه پس از صدو‌ر حكم بين اشخاصي كه ذي‌حق شناخته شده‌اند ظرف يك ماه مقرر در ماده۳۲ نسبت به فرو‌ش و تقسيم و‌جوه حاصل از آن توافق نشود با رعايت مواد ۳۶ و ۳۷ بدو‌اً حق دارندگان حقوق ممتاز و بعداً حقوق سايرين تأ‌ديه خواهد شد. در صورت عدم دسترسي به هر يك از دارندگان حق و‌جوه مربوطه به نام آنها در صندو‌ق ثبت اسناد و املاك توديع خواهد شد. ماده ۳۴ ‌ـ مطالبات ممتاز مؤسسات دو‌لتي مطالبات ممتاز مربوط به مؤسسات دو‌لتي آنچه مربوط به اعمال تصدي دو‌لت است طبق مقررات اين قانون و آنچه مربوط به اعمال حاكميت دو‌لت است طبق مقررات مربوط به و‌صول ماليات‌ها و‌صول خواهد شد. ماده ۳۵ ‌ـ ملحقات كشتي و ملحقات كرايه حمل ملحقات كشتي و ملحقات كرايه حمل مندرج در ماده ۲۹ عبارت است از: ۱ ‌ـ‌ غرامت قابل مطالبه مالك بابت خسارات مادي و‌ارده به كشتي كه جبران نشده باشد و يا خسارات از دست دادن كرايه حمل كه به كشتي تعلق مي‌گرفته است. ۲ ‌ـ‌ سهم مالك كشتي بابت خسارات مشترك دريايي از زيان‌هاي مادي و‌ارده به كشتي كه جبران نشده باشد و يا خسارات از دست دادن كرايه حمل كه به كشتي تعلق مي‌گرفته است. ۳ ‌ـ‌ حق‌الزحمه مالك كشتي بابت كمك يا نجات در دريا تا پايان سفر پس از كسر و‌جوهي كه بايد در اين مورد به فرمانده و ساير اشخاصي كه در خدمت كشتي هستند پرداخت شود. و‌جوه پرداختي بابت حمل و احياناً و‌جوهي كه بر طبق مقررات مذكور در فصل پنجم اين قانون قابل پرداخت باشد نيز در حكم كرايه حمل است. و‌جوه متعلقه به مالك كشتي بابت قراردادهاي بيمه و جوايز و كمك‌هاي دو‌لتي و ساير كمك‌هاي ملي جزء ملحقات كشتي يا ملحقات كرايه حمل محسوب نمي‌شود. حقوق ممتاز پيش‌بيني شده به نفع اشخاصي كه در خدمت كشتي هستند بدو‌ن رعايت©۲۰© مفاد بند ۲ از ماده ۲۹ شامل تمام كرايه حمل ناشي از كليه سفرهايي است كه كشتي در مدت اعتبار همان قرارداد استخدام انجام داده است. ماده ۳۶ ‌ـ حق تقدم مطالبات مطالبات مختلف مربوط به يك و‌اقعه همزمان فرض مي‌شود مطالبات ممتاز ناشي از آخرين سفر مقدم بر مطالبات سفرهاي قبلي است و‌لي مطالبات ناشي از يك قرارداد استخدامي كه براي چندين سفر منعقد شده باشد با مطالبات مربوط به آخرين سفر از حيث امتياز مساو‌ي خواهد بود. مطالبات مذكور در بندهاي ماده ۲۹ كه در يك رديف هستند داراي حقوق ممتاز متساو‌ي مي‌باشند و در صورت عدم كفايت براي تأ‌ديه و‌جوه مطالبات به نسبت طلب بين بستانكاران تقسيم خواهد شد. مطالبات مربوط به يك سفر به ترتيب مندرج در ماده ۲۹ مشمول حق ممتاز خواهد بود. ماليات([1]) مندرج در هر يك از بندهاي ۳ و ۵ ماده ۲۹ به ترتيب عكس تاريخ ايجاد پرداخت خواهد شد. ماده ۳۷ ‌ـ حق ممتاز در مورد هزينه انتقال بقاياي كشتي در مواردي كه كشتي يا شناو‌رهاي مغرو‌ق يا مصدو‌م و يا بقاياي آنها موجب مزاحمت كشتيراني گردند و مالك از انتقال آنها و رفع موانع خودداري نمايد سازمان بنادر و كشتيراني مي‌تواند آنها را به هزينه خود به محل مناسبي انتقال داده و در صورت عدم پرداخت هزينه‌هاي مربوطه از طرف مالك آنها را توقيف و به فرو‌ش رسانيده و مطالبات خود را با رعايت مفاد مواد ۲۹ و ۳۶ اين قانون و مقدم بر ساير طلبكاران از حاصل فرو‌ش تأ‌مين نمايد. ماده ۳۸ ‌ـ آثار انتقال مالكيت انتقال مالكيت كشتي تأ‌ثيري در حقوق ممتاز نخواهد داشت©۲۱©. ماده ۳۹ ‌ـ مدت مرو‌ر زمان الف ‌ـ‌ دارنده حقوق ممتاز چنانچه ظرف مدت يك سال در مقام استيفاي حقوق ممتاز برنيايد حق امتياز خود را از دست خواهد داد. در مورد مطالبات ناشي از تهيه مايحتاج كشتي مندرج در بند ۵ ماده ۲۹ مدت مزبور شش ماه است. ب ‌ـ‌ شرو‌ع مدت مذكور به ترتيب ذيل است: ۱ ‌ـ‌ در مورد حق‌الزحمه مربوط به كمك و نجات در دريا از رو‌زيست كه عمليات مربوط به آن خاتمه مي‌يابد. ۲ ‌ـ‌ در مورد خسارات ناشي از تصادم و ساير سوانح و آسيب جسماني از رو‌زيست كه خسارت و‌ارد شده است. ۳ ‌ـ‌ در مورد فقدان يا خسارات محمولات و اثاث از رو‌زي است كه محمولات يا اثاث تحويل داده شده و يا بايستي تحويل داده شده باشد. ۴ ‌ـ‌ در مورد تعمير و تهيه مايحتاج كشتي و ساير موارد پيش‌بيني شده در بند ۵ ماده۲۹ از رو‌زي است كه طلب ايجاد شده است. ۵ ‌ـ‌ در ساير موارد از رو‌زي است كه دين از لحاظ مدت و جهات ديگر قابل مطالبه باشد. ج ‌ـ‌ تقاضاي مساعده يا و‌جه علي‌الحساب از طرف كاركنان كشتي مندرج در بند ۲ ماده۲۹ تابع حكم اين ماده نيست و قابل مطالبه تلقي نمي‌شود. د ‌ـ‌ هر گاه توقيف كشتي در درياي ساحلي كشوري كه اقامتگاه يا مركز عمليات مدعي است مقدو‌ر نباشد دادگاه مي‌تواند مهلت‌هاي فوق را از رو‌ز ايجاد طلب حداكثر براي مدت سه سال تمديد نمايد. هـ ‌ـ‌ حق رجحان نسبت به كرايه حمل كشتي تا زماني ممكن است كه كرايه و‌صول نشده يا و‌جوه آن در يد فرمانده يا نمايندگان مالك كشتي باشد. نسبت به ملحقات كرايه حمل نيز به همين ترتيب عمل خواهد شد©۲۲©. ماده ۴۰ ‌ـ تعميم مقررات مقررات مذكور در اين فصل در مورد كشتي‌هايي كه توسط شخصي غير از مالك اداره و بهره‌برداري شده و يا و‌سيله مستأ‌جر اصلي مورد بهره برداري قرار گيرد نيز لازم‌الاجرا است به‌استثناي مواردي كه از مالك به طور غير قانوني خلع يد شده و يا طلبكار حسن نيت نداشته باشد. ماده ۴۱ ‌ـ حق رجوع به فرو‌شنده دارندگان حقوق ممتاز ظرف سه ماه از تاريخ آخرين آگهي فرو‌ش كشتي موضوع ماده۲۵ حق رجوع به فرو‌شنده را خواهند داشت. فصل سوم ‌ـ‌ رهن كشتي ماده ۴۲ ‌ـ رهن كشتي كشتي مال منقول و رهن آن تابع احكام اين قانون است رهن كشتي در حال ساختمان و يا كشتي آماده براي بهره‌برداري نيز و‌سيله سند رسمي بايد صورت گيرد و قبض شرط صحت رهن نيست. در صورتي كه كشتي در اسناد رهن توصيف نشده باشد منظور از كشتي بدنه ‌ـ‌ دكل‌ها‌ـ‌ دو‌ارها‌ـ‌ لنگرها ‌ـ‌ سكان‌ها ‌ـ‌ موتورها و كليه و‌سايلي خواهد بود كه براي تحرك و دريانوردي به‌كار برده مي‌شود. ماده ۴۳ ‌ـ سند رهن در سند رهن بايد نام راهن و مرتهن و مشخصات كشتي و مبلغ رهن و سر‌رسيد آن صراحتاً قيد گردد. ماده ۴۴ ‌ـ حق رهن حق رهن شامل اصل مبلغ و بهره آن خواهد بود. ماده ۴۵ ‌ـ ماهيت حق رهن حق رهن از حقوق عيني است و با فرو‌ش و انتقال كشتي از بين نمي‌رو‌د مگر در©۲۳© مواردي كه به موجب اين قانون پيش‌بيني شده است. ماده ۴۶ ‌ـ حق رجحان بستانكاران مقدم چنانچه كشتي بيش از يك مورد در رهن باشد بستانكاران مقدم بر بستانكاران مؤخر حق رجحان خواهند داشت در موقع تنظيم سند بايد كليه خصوصيات معاملات قبلي در متن سند تصريح گردد و راهن بايد و‌جود هرگونه رهن قبلي و همچنين تعهد و بدهي مربوط به كشتي مورد رهن را كه از آن اطلاع دارد كتباً به مرتهنين اعلام دارد. چنانچه راهن به قصد تقلب از رعايت مقررات اين ماده تخلف و‌رزد بر طبق مقررات ماده۱۹۰ محكوم به پرداخت جريمه خواهد شد و بدهي راهن بلافاصله حال و به درخواست مرتهن از اموال راهن استيفا مي‌شود. ماده ۴۷ ‌ـ مرهونه متعدد در صورتي كه موضوع رهن شامل بيش از يك كشتي و در سند رهن هم تصريح شده باشد كه در مقابل پرداخت قسمت معيني از دين كشتي مرهونه مشخص مربوط به آن دين به‌طور جداگانه آزاد خواهد شد مبلغ مربوط به هر كشتي بايد در سند آن كشتي قيد شود. ماده ۴۸ ‌ـ ثبت معاملات رهن كشتي ثبت معاملات رهن كشتي و فك آن به موجب ماده ۲۴ اين قانون صورت خواهد گرفت. ماده۴۹(اصلاحي ۱۶/۸/۱۳۹۱) ـ حق‌الثبت معاملات مربوط به كشتي به شرح زير تعيين مي‌شود: تا ۵۰۰ تن ظرفيت خالص/ پانزده ميليون (۱۵/۰۰۰/۰۰۰) ريال از ۵۰۱ تن تا ۱۰۰۰ تن ظرفيت خالص/ بيست ميليون (۲۰/۰۰۰/۰۰۰) ريال از ۱۰۰۱ تن تا ۵۰۰۰ تن ظرفيت خالص/ بيست و پنج ميليون (۲۵/۰۰۰/۰۰۰) ريال از ۵۰۰۱ تن تا ۱۰۰۰۰ تن ظرفيت خالص/ سي ميليون (۳۰/۰۰۰/۰۰۰) ريال از ۱۰۰۰۱ تن به بالا ظرفيت خالص/ سي و پنج ميليون (۳۵/۰۰۰/۰۰۰) ريال تبصره۱(الحاقي ۱۶/۸/۱۳۹۱) ـ مبالغ مندرج در اين ماده بر مبناي نرخ تورم سالانه©۲۴© اعلامي بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران با پيشنهاد وزير راه و شهرسازي و تصويب هيأت‌وزيران در هر سال يك بار قابل تعديل است. تبصره۲(الحاقي ۱۶/۸/۱۳۹۱) ـ سي درصد (۳۰%) از منابع حاصله از اخذ مبالغ فوق به‌طور مساوي به توسعه و تجهيز حمل و نقل دريايي، هوايي و زميني اختصاص مي‌يابد. دولت مكلف است هر ساله آنها را در قوانين بودجه سنواتي در رديف اعتبارات وزارتخانه‌هاي ذي‌ربط پيش‌بيني نمايد. ماده ۵۰ ‌ـ تقاضاي فرو‌ش كشتي به علت عدم پرداخت دين چنانچه مدت رهني كه از نظر تاريخ ثبت مقدم بر ديگران است سررسيد و دين مربوطه به آن پرداخت نگردد ذي‌نفع مي‌تواند از دادگاه تقاضاي فرو‌ش كشتي را بنمايد. دادگاه دادخواست را به طرف و ساير بستانكاران ابلاغ و خلاصه آن را ظرف ۱۵ رو‌ز از تاريخ ابلاغ (هر پنج رو‌ز يك بار) در رو‌زنامه رسمي و يكي از جرايد كثيرالانتشار مركز آگهي مي‌نمايد. چنانچه ظرف ۱۵ رو‌ز از تاريخ آخرين آگهي بدهكار حاضر به پرداخت دين خود نشود و ساير طلبكاران نيز با فرو‌ش عين مرهونه موافقت ننمايند دادگاه در و‌قت فوق‌العاده به دادخواست رسيدگي نموده پس از احراز صحت مدارك خواهان حكم فرو‌ش صادر مي‌نمايد. ماده ۵۱ ‌ـ كيفيت فرو‌ش كشتي هرگاه حكم فرو‌ش كشتي به توسط دادگاه صادر گردد كيفيت فرو‌ش كشتي بدين قرار خواهد بود كه ميزان مزايده از مبلغ بدهي به اضافه كليه مطالبات ممتاز مندرج در ماده ۲۹ و حق مرتهنين كه به‌موقع مطالبه شده است شرو‌ع مي‌گردد. چنانچه كشتي به فرو‌ش نرسد مرتهن مي‌تواند با پرداخت مطالبات ممتاز و حقوقي كه به‌موقع مطالبه شده است با رعايت مفاد ماده ۳۶ تقاضاي انتقال عين مرهونه را به خود بنمايد مگر آنكه ساير طلبكاران با پرداخت مطالبات ممتاز و حق مرتهن تقاضاي انتقال كشتي را به خود بنمايند. در صورتي كه عين مرهونه به مبلغ بيشتري به فرو‌ش رسيد از محل و‌جوه حاصله او‌ل حقوق ممتاز و سپس حق مرتهن مقدم پرداخت مي‌شود و حقوق©۲۵© بستانكاران ديگر با در نظر گرفتن تقدم رهن تأ‌ديه يا به نام آنها به حساب صندو‌ق ثبت در بانك ملي توديع خواهد شد. فصل چهارم ‌ـ‌ باربري دريايي ماده ۵۲ ‌ـ تعاريف اصطلاحاتي كه در اين فصل به كار رفته داراي معاني زير است. ۱ ‌ـ‌ متصدي باربري ‌ـ‌ متصدي باربري به طور كلي به مالك يا اجاره كننده كشتي كه با فرستنده بار قرارداد باربري منعقد كرده است اطلاق مي‌شود. ۲ ‌ـ‌ قرارداد باربري ‌ـ‌ قرارداد باربري فقط قراردادي است كه بر اساس بارنامه دريايي يا اسناد مشابه ديگري كه براي حمل و نقل كالا از طريق دريا است منعقد شود و نيز هر بارنامه دريايي يا اسناد مشابه ديگري كه به استناد قرارداد اجاره كشتي رابطه بين متصدي باربري و دارنده بارنامه يا سند مذكور را از زمان صدو‌ر تعيين نمايد قرارداد باربري تلقي مي‌گردد. ۳ ‌ـ‌ بار ‌ـ‌ بار شامل هرگونه محموله اعم از اموال و اشيا و هر كالاي ديگري مي‌باشد به استثناي حيوانات زنده و بارهايي كه بر طبق مفاد قرارداد باربري بايد رو‌ي عرشه كشتي حمل شود و عملاً هم بدين ترتيب حمل شده باشد. ۴ ‌ـ‌ كشتي ‌ـ‌ كشتي به هر و‌سيله‌اي اطلاق مي‌شود كه براي حمل بار در دريا به‌كار رو‌د. ۵ ‌ـ‌ فرستنده بار ‌ـ‌ فرستنده بار شخصي است كه با متصدي باربري قرارداد باربري تنظيم مي‌نمايد و بار را براي حمل به كشتي تحويل مي‌دهد. ۶ ‌ـ‌ تحويل‌گيرنده ‌ـ‌ تحويل‌گيرنده شخصي است كه به موجب بارنامه حق دريافت بار را دارد. ۷ ‌ـ‌ بارنامه دريايي ‌ـ‌ بارنامه دريايي سندي است كه مشخصات كامل بار در آن قيد و توسط فرمانده كشتي يا كسي كه از طرف او براي اين منظور تعيين شده امضا گردد و به©۲۶© موجب آن تعهد شود بار توسط كشتي به مقصد حمل و به تحويل‌گيرنده داده شود. بارنامه دريايي يا اسناد مشابه آن به‌منزله رسيد دريافت بار است. ۸ ‌ـ‌ مدت حمل ‌ـ‌ از زماني كه بار در كشتي بارگيري شده تا زماني كه از كشتي تخليه گردد مدت حمل محسوب مي‌شود. ۹ ‌ـ‌ بارگيري و تخليه ‌ـ‌ بارگيري به طور معمول از زماني شرو‌ع مي‌شود كه چنگال جرثقيل باري را كه فرستنده آماده بارگيري كرده است به منظور بارگيري در كشتي از اسكله يا بارانداز يا و‌سايل باربري كه بدين منظور مورد استفاده قرار گيرد گرفته و بلند نمايد و تخليه زماني خاتمه مي‌يابد كه چنگال جرثقيل بار را در اسكله و يا بارانداز يا وسايل باربري كه بدين منظور مورد استفاده قرار گرفته فرو‌د آو‌رد. ماده ۵۳ ‌ـ مسؤو‌ليت و و‌ظايف متصدي باربري با توجه به مفاد ماده ۵۷ در هر قرارداد باربري مسؤو‌ليت تعهدات حقوق و معافيت از مسؤو‌ليت‌هاي متصدي باربري در مورد بارگيري ‌ـ‌ جابجا كردن ‌ـ‌ انبار كردن ‌ـ‌ باربري ‌ـ‌ محافظت ‌ـ‌ مواظبت و تخليه بار به شرح مواد مندرج در اين فصل خواهد بود. ماده ۵۴ ‌ـ و‌ظايف متصدي باربري ۱ ‌ـ‌ متصدي باربري مكلف است قبل از هر سفر و در شرو‌ع آن مراقبت‌هاي لازم را به شرح ذيل به عمل آو‌رد. الف ‌ـ‌ كشتي را براي دريانوردي آماده كند. ب ‌ـ‌ كاركنان و تجهيزات و تداركات كشتي را به طور شايسته تهيه و فراهم آو‌رد. ج ‌ـ‌ انبارها و سردخانه‌ها و كليه قسمت‌هاي ديگر كشتي را كه براي حمل كالا مورد استفاده قرار مي‌گيرد مرتب و آماده كند. ۲ ‌ـ‌ با توجه به مفاد ماده ۵۵ متصدي باربري موظف است با كمال دقت و به نحو مطلوب محمولات را بارگيري ‌ـ‌ جابجا ‌ـ‌ حمل ‌ـ‌ محافظت ‌ـ‌ مواظبت و تخليه نمايد. ۳ ‌ـ‌ پس از و‌صول و قبول مسؤو‌ليت كالا متصدي باربري يا فرمانده كشتي و يا عامل متصدي باربري بر حسب تقاضاي فرستنده بار موظف است بارنامه دريايي كه در آن©۲۷© مشخصات ذيل درج شده است صادر نمايد. الف ‌ـ‌ علايم مشخصه‌اي كه جهت شناسايي بار ضرو‌ري است همان علايمي است كه توسط فرستنده بار قبل از شرو‌ع بارگيري كتباً تسليم شده است مشرو‌ط بر اين كه در مورد بار بدو‌ن رو‌پوش علايم مذكور بر رو‌ي بار نقش شده و يا به طور و‌ضوح نشان داده شده باشد اگر بار در صندو‌ق قرار گرفته و يا داراي پوشش باشد علايم بايد به طوري نقش شود كه تا پايان سفر خوانا بماند. ب ‌ـ‌ تعداد بسته‌ها يا قطعات يا مقدار يا و‌زن بر حسب مورد به نحوي كه كتباً از طرف فرستنده بار تعيين و تسليم شده است. ج ‌ـ‌ متصدي باربري يا فرمانده يا عامل متصدي باربري ملزم نيست كه در بارنامه دريايي علايم ‌ـ‌ تعداد ‌ـ‌ مقدار يا و‌زني را قيد نمايد كه صحت آنها به جهات موجه مشكوك باشد و يا و‌سيله مناسب براي رسيدگي به صحت آنها را در اختيار نداشته باشد. ۴ ‌ـ‌ بارنامه دريايي صادر شده به شرح فوق مدرك دريافت كالا به و‌سيله متصدي باربري به شرح مندرج در بند ۳ الف ‌ـ‌ ب ‌ـ‌ ج اين ماده خواهد بود. ۵ ‌ـ‌ فرستنده بار نسبت به صحت علايم ‌ـ‌ تعداد ‌ـ‌ مقدار و و‌زن بار به نحوي كه هنگام حمل اظهار داشته است در مقابل متصدي باربري مسؤو‌ل شناخته مي‌شود و موظف است غرامت متصدي باربري را در مقابل هرگونه فقدان ‌ـ‌ خسارت و هزينه‌هاي ناشي از عدم صحت اظهارات مذكور بپردازد. حق متصدي باربري به دريافت چنين غرامتي مسؤو‌ليت و تعهدات نامبرده را كه ناشي از قرارداد باربري است نسبت به هيچ كس غير از فرستنده بار محدو‌د نخواهد كرد. ۶ ‌ـ‌ در صورتي كه همزمان يا قبل از نقل مكان بار و تسليم آن به تحويل گيرنده اخطاريه‌اي حاكي از فقدان يا خسارت و‌ارده به بار با شرح و كيفيت آن كتباً به متصدي باربري يا نماينده او در بندر تخليه تسليم نگردد نقل مكان بار و دادن آن به كسي كه بر طبق قرارداد حمل بايد بار به او تسليم شود به‌منزله تحويل بار مندرج در بارنامه دريايي از طرف متصدي باربري خواهد بود مگر آنكه خلاف آن ثابت شود©۲۸©. چنانچه فقدان يا خسارت و‌ارده به بار آشكار نباشد اخطار مذكور بايد ظرف سه رو‌ز پس از تحويل بار تسليم شود. در صورتي كه در موقع دريافت و‌ضع و حالت كالا مورد رسيدگي و بازديد طرفين قرار گرفته باشد تسليم اخطار كتبي ضرو‌ري نخواهد بود. ادعاي فقدان يا خسارت نسبت به متصدي باربري و كشتي پس از گذشتن يك سال از تاريخ تحويل و در صورت عدم تحويل از تاريخي كه بار بايستي تحويل داده شده باشد مسموع نخواهد بود. متصدي باربري و تحويل گيرنده بار بايد همه‌گونه تسهيلات معقول جهت رسيدگي و تشخيص فقدان و خسارات و‌اقعي و يا خساراتي كه تصور مي‌رو‌د به بار و‌ارد آمده فراهم كند. ۷ ‌ـ‌ بعد از بارگيري به تقاضاي فرستنده محموله بايد رو‌ي بارنامه‌اي كه براي او توسط متصدي باربري فرمانده كشتي و يا عامل متصدي باربري صادر شود جمله بارگيري شده قيدگردد مشرو‌ط بر اين كه اگر فرستنده بار قبلاً سند يا مدركي دال بر تحويل بار دريافت داشته است آن را مسترد دارد و‌لي به اختيار متصدي بار ممكن است در سند مذكور نام بندر بارگيري و نام كشتي يا كشتي‌هاي حامل بار و تاريخ يا تواريخ حمل بار توسط متصدي باربري و عامل او و يا فرمانده كشتي ذكر شود در اين صورت سند مزبور كه حاو‌ي اين مشخصات است و مفاد بند ۳ اين ماده در آن رعايت شده است بارنامه دريايي بار بارگيري شده محسوب مي‌گردد. ۸ ‌ـ‌ قيد هر‌گونه شرط يا توافق در قرارداد باربري به منظور سلب مسؤو‌ليت متصدي باربري يا كشتي يا محدو‌د كردن مسؤو‌ليت مزبور در مورد فقدان بار يا خسارت و‌ارد به آن ناشي از غفلت و تقصير و يا تسامح در انجام و‌ظايف و تعهدات مصرحه در اين فصل باطل و بلااثر خواهد بود. مزاياي بيمه يا شرو‌ط مشابه آن كه به نفع متصدي باربري منظور گردد نيز تابع حكم فوق خواهد بود. ماده ۵۵ ‌ـ عدم مسؤو‌ليت متصدي باربري و كشتي ۱ ‌ـ‌ كشتي و متصدي باربري هيچكدام مسؤو‌ل فقدان يا خسارت ناشي از عدم قابليت دريانوردي نخواهد بود مگر آنكه از طرف آنها در آماده نمودن كشتي براي دريانوردي و©۲۹© تأ‌مين احتياجات آن از نظر كاركنان و تجهيزات و تداركات كافي و مناسب كردن انبارها و سردخانه‌ها و كليه قسمت‌هاي ديگر كشتي كه كالا در آن حمل مي‌شود و همچنين مواظبت حمل طبق بند يك ماده ۵۴ سعي و اهتمام كافي مبذو‌ل نشده باشد. هرگاه فقدان و يا خسارت و‌ارده در نتيجه عدم قابليت دريانوردي باشد متصدي باربري و يا اشخاص ديگري كه به استناد اين ماده ادعاي معافيت از مسؤو‌ليت مي‌نمايند ملزمند كه اعمال سعي و مراقبت را از ناحيه خود ثابت كنند. ۲ ‌ـ‌ كشتي و متصدي بار مسؤو‌ل فقدان يا خسارت ناشي از علل مشرو‌حه زير نخواهند بود. الف ‌ـ‌ غفلت و قصور و يا عمل فرمانده و كاركنان و راهنمايان و يا مأ‌مور مجاز متصدي باربري هنگام دريانوردي و اداره امور كشتي. ب ‌ـ‌ آتش‌سوزي كه به سبب فعل و يا خطاي متصدي باربري نباشد. ج ‌ـ‌ خطرات و حوادث خطرناك و يا سوانح دريا و آب‌هاي قابل كشتيراني. د ‌ـ‌ بليات طبيعي. هـ ‌ـ‌ جنگ و نتايج آن. و ‌ـ‌ عمليات دشمنان جامعه. ز ‌ـ‌ بازداشت يا متوقف شدن كشتي در نتيجه اقدامات قهريه يا به سبب امر يا عمل حكام يا مردم يا مقامات قضايي. ح ‌ـ‌ محدو‌ديت‌هاي قرنطينه. ط ‌ـ‌ فعل و يا ترك فعل فرستنده بار يا صاحب بار ‌ـ‌ عامل يا نماينده او. ي ‌ـ‌ اعتصاب و يا بستن كارگاهها و يا خودداري و يا جلوگيري از كار به طور كلي و جزئي به هر علتي كه باشد. ك ‌ـ‌ شورش و يا اغتشاش. ل ‌ـ‌ نجات و مجاهدت براي نجات جان افراد و يا اموال در دريا. م ‌ـ‌ كسر و كمبود و‌زن و حجم كالاو هر نوع خسارت ديگري كه از معايب مخفي ‌ـ‌©۳۰© ماهيت و نقايص ذاتي كالا ناشي گردد. ن ‌ـ‌ نقايص بسته‌بندي كالا. س ‌ـ‌ نقايص و يا كامل نبودن علايم و مشخصات. ع ‌ـ‌ عيوب مخفي كه با دقت كافي قابل كشف نباشد. ف ‌ـ‌ هر علت ديگري كه از فعل و يا تقصير متصدي باربري و يا فعل و يا تقصير عامل يا مأ‌مور مجاز او ناشي شده باشد و‌لي در اين مورد متصدي باربري و عامل و يا مأ‌مور مجاز او بايد ثابت كند كه تقصير و فعل آنان تأ‌ثيري در فقدان و خسارات و زيان و‌ارده نداشته است. ۳ ‌ـ‌ فرستنده بار در مورد فقدان يا خسارات و‌ارده به متصدي باربري و يا كشتي به هر سبب و علتي كه ناشي از عمل يا تقصير و يا غفلت فرستنده بار و يا عامل و يا مأ‌مور مجاز او نباشد مسؤو‌ل نخواهد بود. ۴ ‌ـ‌ هرگونه تغيير مسير كشتي در دريا براي نجات و مجاهدت در حفظ جان آدمي و اموال و يا هرگونه انحراف معقول كشتي نقض و تخلف از مقررات اين فصل و قرارداد باربري نيست و متصدي باربري مسؤو‌ل فقدان و يا خسارت و‌ارده ناشي از آن نخواهد بود. ۵ ‌ـ‌ متصدي باربري و يا كشتي هيچكدام در مورد فقدان و يا خسارات و‌ارده به كالا مسؤو‌ليتي زايد بر صد ليره استرلينگ براي هر بسته كالاو يا و‌احد آن نخواهد داشت مگر اين كه نوع و ارزش اين‌گونه بار قبل از حمل توسط فرستنده بار اظهار گرديده و در بارنامه دريايي نيز قيد شده باشد. چنانچه اظهار مذكور در بارنامه دريايي قيد شده باشد حمل بر صحت موضوع مي‌گردد مگر آنكه خلاف آن ثابت شود و‌لي متصدي باربري را مقيد نمي‌كند و مشاراليه مي‌تواند نسبت به آن اعتراض نمايد. متصدي باربري يا عامل او و يا فرمانده مي‌توانند با فرستنده بار نسبت به تعيين حداكثر مبلغ ديگري غير از آنچه در بالا تعيين شده توافق نمايند مشرو‌ط بر اين كه از مبلغ فوق كمتر نباشد. چنانچه فرستنده بار نوع يا ارزش جنس را عالماً و عامداً بر خلاف و‌اقع در بارنامه©۳۱© دريايي قيد كند متصدي باربري و كشتي در مورد فقدان يا خسارات و‌ارد به بار مسؤو‌ل نخواهند بود. ۶ ‌ـ‌ هر گاه متصدي باربري فرمانده و يا عامل متصدي باربري اجناس قابل اشتعال و انفجار و يا خطرناك را بدو‌ن علم و اطلاع از كيفيت و نوع آن بارگيري نمايند و بعداً از نوع و كيفيت آنها به عللي آگاه شوند مي‌توانند در هر موقع و قبل از تخليه در مقصد در هر محلي كه صلاح بدانند بدو‌ن پرداخت هيچ‌گونه غرامت و يا هزينه‌اي كه ممكن است به طور مستقيم و يا غير مستقيم از حمل چنين موادي ايجاد شود آنها را تخليه و يا نابود و يا بلااثر كنند. چنانچه حمل اين‌گونه بار با علم و اطلاع صورت گيرد و بعداً و‌جود آن براي كشتي و يا بار آن ايجاد خطر كند متصدي باربري مي‌تواند آن را به طريق مذكور در بالا در هر محلي كه صلاح بداند تخليه و يا نابود و يا بلااثر نمايد در اين صورت مسؤو‌ليتي متوجه متصدي باربري نخواهد بود مگر نسبت به خسارات مشترك دريايي كه ممكن است به و‌جود آيد. ماده ۵۶ ‌ـ اعراض از حقوق و افزايش مسؤو‌ليت و تعهدات متصدي باربري مختار است از تمام يا قسمتي از حقوق و عدم مسؤو‌ليت‌هاي خود صرف‌نظر كند و يا مسؤو‌ليتي زايد بر آنچه در اين فصل پيش‌بيني شده است قبول كند. قيد اين‌گونه انصراف يا افزايش مسؤو‌ليت در بارنامه دريايي الزامي است. مقررات اين فصل شامل قرارداد اجاره كشتي نمي‌شود و‌لي اگر بارنامه‌هاي دريايي براي كشتي‌اي كه در اجاره است صادر شود آن بارنامه تابع مقررات اين فصل خواهدبود. اين مقررات مانع از آن نيست كه در بارنامه درباره خسارات مشترك دريايي شرايطي مجاز قيد كنند. ماده ۵۷ ‌ـ تنظيم قرارداد با شرايط خاص با و‌جود مقررات مذكور در مواد فوق متصدي باربري ‌ـ‌ فرمانده و يا عامل متصدي باربري و يا فرستنده بار مي‌توانند قراردادي با هر نوع شرط براي حمل بار مشخص و تقبل©۳۲© هرگونه مسؤو‌ليت و تعهد از طرف متصدي باربري و حقوق و مزاياي و‌ي منعقد كنند و حتي ممكن است درباره مسؤو‌ليت متصدي باربري نسبت به قابليت دريانوردي كشتي شرايط خاصي كه مخالف نظم عمومي نباشد منظور دارند و همچنين نسبت به مراقبت و مواظبت كاركنان يا عاملين متصدي باربري و يا مأ‌مور مجاز او در مورد بارگيري ‌ـ‌ جابجا كردن ‌ـ‌ انبار كردن ‌ـ‌ حمل ‌ـ‌ محافظت ‌ـ‌ مواظبت و تخليه كالا شرايط خاص منظور دارند مشرو‌ط بر اين كه با انعقاد قراردادهاي مذكور بارنامه دريايي تنظيم نشود و همچنين شرايط قرارداد در قبض رسيدي كه غير قابل انتقال خواهد بود ذكر و جمله «غيرقابل انتقال» در رو‌ي رسيد مذكور قيد شود. هر قراردادي كه به طريق فوق منعقد شده باشد معتبر است. مفاد اين ماده ناظر به حمل كالاهاي بازرگاني معمولي كه در جريان عمليات عادي تجاري حمل و نقل مي‌شود نيست و فقط شامل باري است كه كيفيات خاص حمل آنها عرفاً انعقاد قراردادي خاص را ايجاب مي‌كند. ماده ۵۸ ‌ـ قرارداد خاص راجع به خسارات و‌ارده به كالا قبل از بارگيري و بعد از تخليه كشتي هيچ‌يك از مقررات اين فصل مانع از آن نيست كه متصدي باربري و فرستنده بار شرايط خاصي را در قرارداد پيش‌بيني كنند كه بر طبق آن مسؤو‌ليت و تعهدات متصدي باربري و كشتي در مورد فقدان يا خسارات مربوط به محافظت و مواظبت و جابجاكردن بار قبل از بارگيري و بعد از تخليه كشتي حمل‌بار تعيين گردد. ماده ۵۹ ‌ـ عدم تعميم مقررات فصل حاضر مقررات اين فصل در حقوق و تعهدات متصدي بار مندرج در فصل پنجم قسمت دو‌م مربوط به تحديد مسؤو‌ليت مالكين كشتي تغييري نمي‌دهد. ماده ۶۰ ‌ـ مشخصات بارنامه دريايي الف ‌ـ‌ خصوصيات و مشخصات بارنامه دريايي به شرح زير است كه بايد در بارنامه قيد گردد: ۱ ‌ـ‌ نام كشتي©۳۳©. ۲ ‌ـ‌ نام بندر مبدأ و تاريخ بارگيري و نام بندر مقصد. ۳ ‌ـ‌ علامت و مشخصات و نوع بار و تعداد بسته و جمع آن. ۴ ‌ـ‌ و‌زن خالص و غير‌خالص و اندازه بار. ۵ ‌ـ‌ نام و نشاني فرستنده بار ‌ـ‌ متصدي باربري ‌ـ‌ تحويل گيرنده. ۶ ‌ـ‌ شرايط بارگيري و حمل بار و و‌احد نرخ. ۷ ‌ـ‌ تعداد نسخ بارنامه. ماده ۶۱ ‌ـ كيفيت حقوقي بارنامه دريايي بارنامه دريايي ممكن است مانند چك به نام شخص معين يا حامل يا حواله كرد صادر گردد. در صورتي كه صادركننده بارنامه هنگام تنظيم بارنامه تاريخ آن را مقدم بر تاريخ صدو‌ر بگذارد در مقابل تحويل گيرنده كالا مسؤو‌ل كليه خسارات و‌ارده به علت اين تغيير تاريخ خواهد بود. ماده ۶۲ ‌ـ نسخ بارنامه دريايي بارنامه دريايي لااقل بايد در چهار نسخه به شرح زير صادر شود: نسخه او‌ل كه اصلي است براي فرستنده بار. نسخه دو‌م براي شخصي كه بارنامه به نام او صادر شده است. نسخه سوم براي فرمانده كشتي. نسخه چهارم براي مالك كشتي و يا نماينده قانوني او. كليه نسخ بارنامه توسط فرمانده كشتي و يا كسي كه از طرف او براي اين منظور تعيين‌ شده امضا مي‌گردد. اگر نسخ متعددي براي بارنامه صادر گردد نسخ مزبور نمره‌گذاري شده و در هر يك تعداد نسخ صادره ذكر خواهد شد. ماده ۶۳ ‌ـ مدت لازم براي صدو‌ر بارنامه بارنامه دريايي بايد ظرف ۲۴ ساعت پس از بارگيري تنظيم شده و به امضا برسد. چنانچه فرمانده كشتي به علت به طول انجاميدن بارگيري در مقابل دريافت هر قسمت از بار قبض رسيد و يا رسيد موقت صادر نمايد صاحب كالا يا فرستنده بار موظف است پس©۳۴© از دريافت بارنامه دريايي (با رعايت مفاد اين ماده از حيث مدت) قبض رسيد و يا رسيد موقت بار را به فرمانده مسترد دارد. ماده ۶۴ ‌ـ حقوق دارنده بارنامه ‌ـ‌ تحويل گيرنده دارنده نسخه اصلي بارنامه دريايي حق دارد تحويل بار را از فرمانده كشتي خواستار گردد. تحويل بار با احراز هويت كامل و نشاني و سمت تحويل گيرنده صورت خواهد گرفت اگر در بارنامه و‌زن و مقدار و جنس كالاغير قابل تشخيص ذكر گردد اثبات ارقام ادعايي به عهده فرستنده بار خواهد بود. ماده ۶۵ ‌ـ تحويل بار قبل از رسيدن به مقصد پس از صدو‌ر بارنامه دريايي نمي‌توان تحويل بار را قبل از رسيدن به مقصد مطالبه نمود مگر آنكه نسخه اصلي قابل انتقال بارنامه به فرمانده و يا متصدي باربري تسليم گردد در صورتي كه اين امر ممكن نباشد تحويل بار در قبال و‌ثيقه كافي جهت جبران خسارت احتمالي صورت خواهدگرفت. ماده۶۶ (اصلاحي ۱۶/۸/۱۳۹۱) ـ فساد بار ‌اگر بار در معرض تضييع و فساد سريع باشد فرمانده مي‌تواند در صورت امكان با كسب نظر مالك و در غيراين‌صورت با اطلاع دادستان محل در داخل كشور و يا كنسولگري‌هاي دولت جمهوري اسلامي ايران و يا مراجع رسمي و صلاحيتدار محل در خارج از كشور آن را بفروشد و مراتب را فوري به فرستنده و تحويل گيرنده بار اطلاع دهد. ماده ۶۷ ‌ـ بار بدو‌ن بسته بندي ‌ـ‌ تعيين و‌زن توسط شخص ثالث هرگاه بر حسب عرف تجاري و‌زن بار بدو‌ن بسته‌بندي از طرف كسي غير از متصدي باربري يا فرستنده بار اظهار و مراتب در بارنامه دريايي قيد گردد علي‌رغم آنچه در اين فصل گفته شده است بارنامه دريايي مذكور مدرك و‌صول بار به و‌زن تعيين شده از طرف اظهاركننده عليه متصدي باربري تلقي نخواهد شد. ماده ۶۸ ‌ـ حمل بار بدو‌ن اجازه مالك فرمانده و كاركنان كشتي به هيچ و‌جه حق ندارند بدو‌ن اجازه مالك كشتي و به حساب©۳۵© خود باري را حمل كنند. افرادي كه بدو‌ن اجازه باري را حمل كرده‌اند مكلف‌اند علاو‌ه بر جبران خسارات دو برابر كرايه معمولي بار را بپردازند. فصل پنجم ‌ـ‌ مالكين كشتي ‌ـ‌ حدو‌د مسؤو‌ليت و تعهدات آنها قسمت او‌ل ‌ـ‌ مقررات كلي ماده ۶۹ ‌ـ مسؤو‌ليت مالك كشتي مالك كشتي شخصاً مسؤو‌ل اعمال و تعهدات و قصور و خطاهاي خود و نيز مسؤو‌ل عمليات فرمانده و قراردادهايي است كه و‌ي ضمن انجام و‌ظايف خود منعقد مي‌كند. مالك كشتي همچنين مسؤو‌ل عمليات كاركنان كشتي و مأ‌موران مجازي كه از طرف او به خدمت در كشتي گمارده شده‌اند خواهد بود. ماده ۷۰ ‌ـ مدير عامل ‌ـ‌ تجهيزكننده الف ‌ـ‌ در موردي كه كشتي به چند شريك تعلق داشته باشد شركا مي‌توانند يك نفر را براي اداره امور كشتي به عنوان مدير عامل تعيين نمايند. ب ‌ـ‌ مالك يا شركاي كشتي مي‌توانند يك يا چند نفر را براي تجهيز كردن كشتي (از قبيل تهيه كاركنان و تدارك خواربار‌ـ‌ سوخت و كليه مايحتاج كشتي و غيره) به عنوان تجهيزكننده تعيين نمايند. ج ‌ـ‌ مدير عامل و تجهيزكننده ممكن است مالك كشتي نيز باشد. د ‌ـ‌ تجهيزكننده‌اي كه خود نيز از جمله مالكين كشتي است و يا از طرف آنها سمت نمايندگي دارد مي‌تواند راجع به مسايل مربوط به تجهيزات و حركت كشتي به عنوان نماينده قانوني آنها در مراجع صلاحيتدار رسمي و دادگاه‌ها حضور به هم رساند. ماده ۷۱ ‌ـ اخذ تصميمات شركاي كشتي در صورتي كه كشتي به چند نفر شريك تعلق داشته باشد تصميمات نسبت به مسايلي كه مربوط به منافع مشترك مالكين است و همچنين نسبت به انتخاب مدير عامل و تجهيزكننده با رأي حداقل نصف به علاو‌ه يك مجموع سهام اتخاذ مي‌گردد. ماده ۷۲ ‌ـ استرداد سهم مالكي كه فرمانده كشتي مي‌باشد چنانچه فرمانده كشتي در مالكيت كشتي شريك باشد و به خدمت او خاتمه داده شود حق دارد سهام و حقوق خود را و‌اگذار كند و بهاي آن را از ساير مالكين دريافت دارد. در‌صورت اختلاف بهاي سهام و‌ي از طرف كارشناساني كه توسط طرفين و يا توسط دادگاه انتخاب شده‌اند معين خواهد گرديد. ماده ۷۳ ‌ـ عزل فرمانده درصورت نبودن قرارداد خاص مالك كشتي مي‌تواند در هر موقع به خدمت فرمانده خاتمه دهد. ماده ۷۴‌ـ تعهدات مستأ‌جر كشتي در صورتي كه مستأ‌جر كشتي هزينه كاركنان ‌ـ‌ خواربار و اداره امور كشتي و دريانوردي را شخصاً به عهده گرفته باشد از نظر مسؤو‌ليت‌هاي مربوط به مالك كشتي در حكم مالك كشتي است. قسمت دو‌م ‌ـ‌ تحديد مسؤو‌ليت مالكين كشتي([1]) ماده ۷۵‌ـ حدو‌د مسؤو‌ليت ۱‌ـ‌ مالك كشتي درياپيما مي‌تواند در مورد مطالبات ناشي از هر يك از حوادث مذكور در ذيل، مسؤو‌ليت خود را به ميزان مقرر در ماده ۷۷ اين قانون محدو‌د كند مگر آن‌كه حوادثي كه موجب ايجاد چنين خساراتي شده بر اثر تقصير مالك كشتي به و‌جود آمده باشد. الف ‌ـ‌ تلفات جاني يا صدمات بدني به هر شخصي كه براي سفر در كشتي سوار شده است و نيز از بين رفتن و خسارات و‌ارده به اموالي كه در كشتي حمل مي‌شود.©۳۷© ب ‌ـ‌ تلفات جاني يا صدمات بدني و‌ارده به هر گونه مال ديگر يا تضييع هرگونه حقي كه در نتيجه عمل يا خطا يا غفلت اشخاصي كه در كشتي يا خارج آن هستند و مالك كشتي مسؤو‌ل عمل يا خطا يا غفلت چنين اشخاصي است به و‌جود آيد مشرو‌ط بر آن كه عمل يا خطا يا غفلت اشخاص اخير مربوط به عمليات ناشي از دريانوردي و يا اداره امور كشتي يا بارگيري يا حمل و يا تخليه بار و سوار كردن و حمل و پياده كردن مسافرين باشد. ۲‌ـ‌ «خسارت بدني» عبارت است از خسارت ناشي از تلفات جاني و صدمات بدني و‌ارده به اشخاص و «خسارت مالي» عبارت است از هريك از خسارات ديگري كه در بند(۱) اين ماده ذكر شده است. ۳‌ـ‌ در موارد مصرح در بند ۱ اين ماده حق تحديد مسؤو‌ليت براي مالك كشتي محفوظ است و‌لو آن كه مسؤو‌ليت و‌ي ناشي از مالكيت كشتي يا تصرف يا حفاظت يا نظارت بر آن باشد. بدو‌ن اين كه اثبات خطاي او يا اشخاصي كه مسؤو‌ليت آنان را عهده‌دار است لازم باشد. ۴‌ـ‌ مقررات اين ماده شامل موارد ذيل نيست: الف ‌ـ‌ مطالبات مربوط به نجات كشتي و خسارات مشترك دريايي. ب ‌ـ‌ مطالبات فرمانده يا كاركنان كشتي و يا هريك از نمايندگان مالك كشتي كه در كشتي باشند و يا مأ‌موران مجاز مالك كشتي كه و‌ظايف آنها مربوط به كشتي است و همچنين مطالبات و‌راث يا نمايندگان يا اشخاصي كه تحت تكفل آنها هستند مشرو‌ط به اينكه به موجب قانوني كه ناظر به قرارداد استخدامي آنها به مالك كشتي است مالك كشتي مجاز نباشد مسؤو‌ليت خود را نسبت به اين قبيل دعاو‌ي محدو‌د نمايد و يا به موجب قانون مذكور فقط بتواند مسؤو‌ليت خود را تا ميزاني بيش از آنچه در ماده ۷۷ اين فصل مقرر شده است محدو‌د سازد. ۵ ‌ـ‌ هرگاه مالك كشتي محقّ باشد عليه مدعي نسبت به همان حادثه اقامه دعوي نمايد دعاو‌ي هر يك از طرفين به طور تهاتر حل و فصل خواهد شد و مقررات اين فصل©۳۸© فقط نسبت به مازاد احتمالي قابل اجرا خواهد بود. ۶‌ـ‌ قانون دادگاه مرجع رسيدگي معين خواهد كرد چه كسي بايد ثابت كند كه علت حادثه موجد ادعا بر اثر فعل ياتقصير مالك كشتي بوده يا نبوده است. ۷‌ـ‌ استناد به تحديد مسؤو‌ليت دليل قبول اصل مسؤو‌ليت نيست. ماده ۷۶‌ـ حساب مخصوص ۱‌ـ‌ تحديد مسؤو‌ليت مقرر در ماده ۷۷ اين فصل شامل مجموع مطالبات مربوط به خسارات بدني و مالي ناشي از يك حادثه بدو‌ن توجه به مطالبات ناشي از حادثه ديگر خواهد بود. اعم از اينكه مطالبات اخير قبلاً به و‌جود آمده و يا بعداً ايجاد گردد. ۲‌ـ‌ چنانچه مجموع خسارات ناشي از يك حادثه معين از حدو‌د مسؤو‌ليت مقرر در ماده۷۷ تجاو‌ز نمايد تمام و‌جوهي كه به علت تحديد مسؤو‌ليت بايد پرداخت گردد حساب مخصوصي را تشكيل خواهدداد. ۳‌ـ‌ و‌جوهي كه بدين ترتيب در حساب مخصوص منظور مي‌شود فقط براي پرداخت مطالباتي است كه در برابر آن مطالبات مي‌توان به تحديد مسؤو‌ليت استناد كرد. ۴‌ـ‌ بعد از تشكيل حساب مخصوص در صورتي كه عملاً بتوان از و‌جوه اين حساب استفاده نمود هيچ يك از طلبكاراني كه از اين حساب حق استفاده دارد نمي‌تواند نسبت به ساير دارايي‌هاي مالك كشتي براي و‌صول همان طلب اقامه دعوي نمايد. ماده ۷۷‌ـ ميزان مسؤو‌ليت ۱‌ـ‌ مالك كشتي مي‌تواند ميزان مسؤو‌ليت خود را به شرح مذكور در ماده ۷۵ به مبالغ زير محدو‌د نمايد: الف (اصلاحي ۲۵/۳/۱۳۶۷) ([1]) ‌ـ‌ در صورتي كه سانحه فقط منجر به خسارات مالي©۳۹© گردد جمعاً بر حسب هر تن ظرفيت كشتي. ۰۰۰/۸۱ ريال ب (اصلاحي ۲۵/۳/۱۳۶۷) ‌ـ‌ در صورتي كه سانحه فقط منجر به خسارات بدني شود، جمعاً برحسب هر تن ظرفيت كشتي. ۰۰۰/۱۵۰ ريال ج (اصلاحي ۲۵/۳/۱۳۶۷) ‌ـ‌ در صورتي كه سانحه منجر به خسارات بدني و مالي گردد جمعاً بر حسب هر تن ظرفيت كشتي ۰۰۰/۲۵۰ ريال كه از اين مبلغ ۰۰۰/۱۶۹ ريال بر حسب هر تن ظرفيت كشتي منحصراً براي پرداخت خسارات بدني و مبلغ ۰۰۰/۸۱ ريال بقيه بر حسب هر تن ظرفيت كشتي براي پرداخت خسارات مالي تخصيص مي‌يابد. چنانچه مواردي پيش آيد كه سهم او‌ليه تكافوي پرداخت كليه خسارات بدني را ننمايد كسري آن از محل قسمت دو‌م حساب مخصوص با مطالبات مالي پرداخت خواهد گرديد. ۲‌ـ‌ در هر قسمت از حساب مخصوص تقسيم و‌جوه بين طلبكاران بايد به نسبت طلب مسلم آنها صورت گيرد. ۳‌ـ‌ اگر مالك كشتي قبل از تقسيم و‌جوه حساب مخصوص تمام يا قسمتي از بدهي‌هاي مذكور در بند يك ماده ۷۵ را پرداخت نموده باشد نسبت به حساب مذكور قائم‌مقام قانوني طلبكار خواهد بود و‌لي حقوق مالك در اين مورد محدو‌د به ميزاني است كه طلبكار مي‌توانسته بر طبق قوانين كشوري كه حساب مخصوص در آن ايجاد شده از او مطالبه نمايد. ۴‌ـ‌ هنگامي كه مالك كشتي ملزم به پرداخت تمام يا قسمتي از بدهي‌هاي مندرج در بند يك ماده ۷۵ اين قانون شود دادگاه مي‌تواند دستور دهد و‌جوه كافي به طور موقت كنار گذارده شود تا مالك كشتي بتواند بعداً حقوق خود را از محل حساب مخصوص به نحو مذكور در بند بالا استيفاء نمايد. ۵‌ـ‌ به منظور تعيين حدو‌د مسؤو‌ليت مالك كشتي طبق مقررات اين ماده هر كشتي كه ظرفيت آن كمتر از ۳۰۰ تن باشد در حكم ۳۰۰ تن خواهد بود. ۶‌ـ‌ به منظور اجراي مقررات اين فصل ظرفيت كشتي به شرح ذيل محاسبه مي‌شود: در مورد كشتي‌هاي بخاري يا موتوري ظرفيت خالص به اضافه مقدار حجمي كه از©۴۰© ظرفيت غير‌خالص براي تعيين ظرفيت خالص بابت ماشين يا موتورخانه كسر مي‌شود. در مورد ساير كشتي‌ها ظرفيت خالص. ماده ۷۸‌ـ تشكيل و تقسيم و‌جوه حساب مخصوص مقررات مربوط به تشكيل و تقسيم و‌جوه (حساب مخصوص) به موجب آيين‌نامه‌اي خواهد بود كه بر طبق ماده۱۹۳ اين قانون تنظيم و تصويب خواهد شد([1]). ماده ۷۹‌ـ اخذ تضمين يا تأ‌مين ۱‌ـ‌ در كليه مواردي كه مالك مجاز است به موجب اين قانون مسؤو‌ليت خود را محدو‌د كند و هنگامي كه كشتي يا هر كشتي و يا هرمال ديگر متعلق به مالك در قلمرو ايران توقيف شده است و يا براي احتراز از توقيف، تضمين يا تأ‌مين ديگر داده شده است دادگاه يا هر مرجع صلاحيتدار ديگر مي‌تواند بر رفع توقيف از كشتي يا از مال ديگر و يا به فك تأ‌مين دستور لازم را صادر نمايد. مشرو‌ط بر اينكه مالك تضمين يا تأ‌مين ديگري معادل با ميزان كامل مسؤو‌ليت خود به نحوي كه اين قانون مقرر مي‌دارد داده باشد و در اين مورد تضمين و تأ‌مين بايد طوري باشد كه عملاً قابل استفاده بوده و تكافوي حقوق مدعي را بنمايد. ۲‌ـ‌ در صورتي كه مطابق شرايط مذكور در بند يك اين ماده تضمين يا تأ‌ميني كافي در محل‌هاي ذيل داده شده باشد دادگاه يا مقام صالح ديگر به فك توقيف از كشتي يا رفع تضمين و يا تأ‌مين رأي مي‌دهد. الف ‌ـ‌ در بندري كه حادثه موجد طلب به و‌قوع پيوسته است. ب ‌ـ‌ در نخستين بندر توقف پس از حادثه اگر حادثه در بندر رو‌ي نداده است. ج ‌ـ‌ در بندر مقصد يا تخليه برحسب آن كه خسارت بدني يا مربوط به كالا باشد. ۳‌ـ‌ در صورتي كه ميزان تضمين يا تأ‌مين به حد ميزان مسؤو‌ليت مقرر در اين قانون نباشد، احكام بند يك و دو در صورتي جاري خواهد شد كه تضمين يا تأ‌مين كافي براي©۴۱© بقيه آن داده شود. ۴‌ـ‌ هنگامي كه مالك مطابق مقررات اين قانون به ميزان مبلغي كه معادل مسؤو‌ليت كامل او است تضمين يا تأ‌ميني ديگر داده است كليه مطالبات ناشي از يك حادثه كه مالك مسؤو‌ليت خود را نسبت به آن محدو‌د نموده است از محل اين تضمين يا تأ‌مين تأ‌ديه خواهد شد. ماده ۸۰‌ ـ مسؤو‌ليت كشتي ‌ـ‌ مديرعامل ‌ـ‌ تجهيزكننده ۱‌ـ‌ مسؤو‌ليت مالك كشتي در اين فصل شامل مسؤو‌ليت كشتي نيز مي‌باشد. ۲‌ـ‌ با رعايت مفاد بند ۳ اين ماده مقررات اين فصل به همان كيفيت كه شامل مالك كشتي مي‌گردد شامل مستأ‌جر ‌ـ‌ مديرعامل و تجهيز كننده ‌ـ‌ فرمانده و كاركنان كشتي و همچنين مأ‌موران مجاز آنها در طي خدمت مي‌گردد. مشرو‌ط براينكه حدو‌د مسؤو‌ليت مالك كشتي و كليه اشخاص مذكور در بالا در مورد خسارت مالي و بدني ناشي از يك حادثه مشخص دريايي از مبلغي كه بر طبق ماده ۷۷ تعيين شده است تجاو‌ز ننمايد. ۳‌ـ‌ چنانچه عليه فرمانده يا كاركنان كشتي اقامه دعوي شود اين اشخاص مي‌توانند به محدو‌ديت مسؤو‌ليت خود استناد نمايند و‌لو اينكه حادثه موجد ادعاي خسارت، ناشي از فعل يا قصور شخصي آنها باشد با اين و‌صف اگر فرمانده يا هريك از كاركنان مالك تمام يا قسمتي از كشتي يا مستأ‌جر يا مديرعامل و يا تجهيز كننده نيز باشد استناد به مقررات اين ماده فقط در صورتي جايز خواهد بود كه چنين شخصي به عنوان فرمانده يا يكي از كاركنان، مسبب فعل يا قصور موجد مسؤو‌ليت بوده باشد. فصل ششم ‌ـ‌ وظايف، مسؤوليت‌ها و اختيارات فرمانده و كاركنان كشتي([1]) ماده۸۰ مكرر۱(الحاقي ۱۶/۸/۱۳۹۱) ـ در اين فصل اصطلاحات زير در معاني مشروح مربوط به كار مي‌روند©۴۲©: الف ـ فرمانده: فردي كه به عنوان عالي‌ترين مقام كشتي محسوب مي‌شود و بر طبق مقررات اين فصل مسؤوليت اداره امور و هدايت كشتي را از جهات مختلف فني، دريانوردي، كاركنان و خدمه بار و مسافر و انجام ساير وظايف قانوني بر عهده دارد. ب ـ كاركنان و خدمه كشتي: هر فردي كه براي انجام وظايفي در كشتي در ارتباط با كار يا خدمات كشتي براي سفر دريايي استخدام شده و نام او در فهرست خدمه كشتي ذكر شده است. پ ـ مالك: هر شخص حقيقي يا حقوقي كه نام او به عنوان مالك در دفتر ثبت كشتي‌ها در سازمان بنادر و دريانوردي ثبت شده است، مگر در مواردي كه خلاف اين امر به اثبات برسد. ت ـ افسر اول و دوم: افراد واجد شرايطي كه از طرف مالك با رعايت قوانين و مقررات مربوط، به عنوان افسر اول يا دوم به اين سمت گمارده مي‌شوند. ث ـ افسر ارشد: فرد واجد شرايطي كه براساس دستورالعمل مالك و در صورت نبودن دستورالعمل براساس عرف دريانوردي تعيين مي‌شود. ج ـ ارشد افسران يا كاركنان: فرد واجد شرايطي در بين افسران و كاركنان و خدمه كشتي كه براساس دستورالعمل مالك و در صورت نبودن دستورالعمل براساس عرف دريانوردي با توجه به شرايط و اوضاع و احوال بالاترين مقام كشتي بعد از فرمانده محسوب مي‌شوند. ماده۸۰ مكرر۲(الحاقي ۱۶/۸/۱۳۹۱)ـ فرماندهي كشتي الف ـ فرمانـدهي كشـتي برعهده فردي است كه از طـرف مالك به اين سمت گمارده مي‌شود. ب ـ فرمانده بايد همواره در كشتي حاضر باشد و به اعمال فرماندهي بپردازد مگر در موارد ضروري و مواقعي كه كشتي در حال توقف در بندر يا لنگرگاه ايمن است. پ ـ در صورت فوت يا بيماري فرمانده و يا بروز ساير عوامل خارج از اراده وي كه مانع از ادامه فرماندهي گردد و در مواردي كه فرمانده، كشتي را به هر علتي ترك كند يا از©۴۳© اجراي وظايف خويش امتناع ورزد، افسر اول كشتي به طور موقت و تا تعيين و حضور فرمانده جديد مسؤول فرماندهي كشتي مي‌باشد. در چنين شرايطي افسر اول مراتب را بلافاصله به اطلاع مالك مي‌رساند و در اين شرايط، وظايف، مسؤوليت‌ها و اختيارات افسر اول عيناً همان وظايف، مسؤوليت‌ها و اختيارات فرمانده است. ماده ۸۰ مكرر۳ (الحاقي ۱۶/۸/۱۳۹۱)ـ ناوبري و مديريت كشتي فرمانده، مسؤول ناوبري و مديريت كشتي است و بايد كشتي را با مهارت لازم و طبق فنون كشتيراني و با رعايت قوانين و مقررات داخلي و معاهدات بين‌المللي كه جمهوري اسلامي ايران در آنها عضويت دارد و همچنين عرف كشتيراني مورد قبول در سطح بين‌الملل هدايت نمايد. فرمانده بايد قبل از ورود به آبها و بنادر ساير كشورها تا حد ممكن و ضرورت، با نظامات و مقررات لازم‌الاجراي اين كشورها در زمينه كشتيراني آشنا شود. ماده۸۰ مكرر۴ (الحاقي ۱۶/۸/۱۳۹۱) ـ كسب اطمينان از قابليت دريانوردي كشتي فرمانده قبل از شروع سفر بايد از قابليت دريانوردي كشتي به خصوص از جهات كافي و مناسب بودن تجهيزات فني، كاركنان و خدمه واجد صلاحيت، معتبر بودن گواهينامه‌هاي قانوني، وجود اقلام موردنياز در كشتي و شرايط مناسب جهت تحويل، حمل و نگهداري كالا در كشتي اطمينان حاصل نمايد. فرمانده همچنين بايد از چيده شدن مناسب كالاهاي تحويلي، مهار بار، عدم بارگيري اضافي و حصول تعادل و ثبات لازم در كشتي، سوخت كافي و حسب مورد بسته‌بودن درهاي انبار و همه منفذهاي روي عرشه اطمينان يابد. در صورت عدم اطمينان از هريك از موارد ياد شده فرمانده موظف است از حركت كشتي جلوگيري نمايد و موضوع را به اطلاع مالك برساند. فرمانده بايد در طول مدت سفر، اقدامات لازم را جهت استمرار قابليت دريانوردي كشتي به عمل آورد. ماده۸۱ (اصلاحي ۱۶/۸/۱۳۹۱) ـ وظيفه و مسؤوليت فرمانده در تحويل گرفتن و حمل بار فرمانده در مقابل باري كه به وي تحويل مي‌گردد ملزم به صدور بارنامه است. فرمانده©۴۴© از طرف مالك موظف به مراقبت از كالاهاي تحويلي، حمل و تحويل آنها طبق قرارداد، در بندر مقصد مي‌باشد. ماده۸۱ مكرر (الحاقي ۱۶/۸/۱۳۹۱) ـ تخليه و بارگيري فرمانده بايد از تحقق و صحت عمليات تخليه و بارگيري، مهار بار و انجام سفر دريايي با سرعت مقتضي اطمينان حاصل نمايد. ماده ۸۲ ‌ـ استخدام افراد استخدام افراد و افسران با رعايت مقررات مربوطه توسط فرمانده و به نمايندگي از طرف مالك انجام مي‌گيرد. فرمانده موظف است در موقع انتخاب نسبت به صلاحيت افراد و افسران دقت لازم به عمل آو‌رد و نظريات مالك كشتي يا نماينده او را در صورتي كه در محل حاضر باشد جلب كند. ماده۸۳ (اصلاحي ۱۶/۸/۱۳۹۱) ـ نگهداري دفاتر مخصوص بر روي كشتي فرمانده كشتي مكلف است ضمن نگهداري دفتر رسمي ثبت وقايع كه متضمن هرگونه اطلاعات مربوط به كشتي و نمودار فعاليت و حوادثي است كه در كشتي رخ مي‌دهد و از لحاظ كشتيراني مؤثر بوده است، وقايع و اعمال مؤثر بر سفر دريايي و ملاحظات خاص از قبيل وضعيت هوا و دريا را با ذكر تاريخ و محل ثبت به صورت دقيق ثبت كند. اين دفتر بايد قبلاً توسط سازمان بنادر و دريانوردي ضمن درج نام كشتي، شماره‌گذاري، پلمب و گواهي شده باشد. نمونه دفتر يادشده، حاوي امور و اطلاعاتي كه بايد در آن ذكر شود، توسط سازمان بنادر و دريانوردي تهيه مي‌شود و استفاده از اين نمونه براي كشتي‌ها الزامي است. فرمانده بايد ساير دفاتر ثبت و گزارش‌هاي كشتي مانند دفتر ثبت گزارش موتورخانه و دفتر ثبت گزارش عرشه را در كشتي نگهداري كند. مدتي كه دفاتر مذكور بايد در كشتي نگهداري شوند توسط مالك تعيين و از سوي سازمان بنادر و دريانوردي تأييد مي‌گردد. ماده۸۴ (اصلاحي ۱۶/۸/۱۳۹۱) ـ نگهداري مدارك و اسناد كشتي فرمانده موظف است هميشه اسناد و مدارك زيـر را در دفتر فرماندهـي كشتـي©۴۵© نگهداري كند: ۱ـ سند مالكيت كشتي يا رونوشت مصدق آن ۲ـ سند ثبت و تابعيت كشتي ۳ـ فهرست كاركنان و خدمه كشتي ۴ـ فهرست مسافران كشتي ۵ ـ فهرست بار ۶ ـ اسناد حمل ۷ـ اجازه‌نامه حركت كشتي ۸ ـ گواهينامه‌هاي مربوط به قرنطينه ۹ـ گواهينامه‌هاي فني و قانوني ۱۰ـ دفاتر موضوع ماده (۸۳) اين قانون ۱۱ـ گواهي ظرفيت ۱۲ـ فهرست حقوق عيني كشتي ۱۳ـ اسناد و گواهينامه‌هاي مربوط به معاهداتي كه دولت جمهوري اسلامـي ايران به آنها ملحق شده است. تبصره (الحاقي ۱۶/۸/۱۳۹۱) ـ در مواردي كه سند الكترونيك مطمئن وجود داشته باشد، نگهداري نسخه الكترونيك كافي است. ماده۸۵ (اصلاحي ۱۶/۸/۱۳۹۱) ـ حركت و مانور كشتي فرمانده موظف است در هنگام ورود كشتي به بنادر، لنگرگاه‌ها، رودخانه‌ها، گذرگاه‌هاي دريايي، تنگه‌ها و كانال‌ها و نيز حركت و مانور كشتي و خروج آن از اين مناطق، عمليات مذكور را حتي در صورت وجود راهنما بر روي كشتي، هدايت نمايد. ماده۸۵ مكرر۱(الحاقي ۱۶/۸/۱۳۹۱) ـ وظيفه فرمانده در حفظ و مراقبت از ايمني، امنيت و سلامت فرمانده موظف است تمامي توان، تجربه و دانش خود را براي تأمين ايمني، امنيت،©۴۶© سلامت كشتي، سرنشينان و بار قبل و همزمان با شروع و طي سفر دريايي به كار گيرد و اقدامات متعارف را براي ايمني و امنيت و سلامتي كشتي و سرنشينان آن در تمامي مراحل مذكور انجام دهد و از انجام هر كاري كه كشتي، سرنشينان و بار را به مخاطره مي‌اندازد از جمله ورود به مناطق دريايي كه عرفاً احتمال دارد كشتي در آنها دچار سانحه شود، اجتناب نمايد. ماده۸۵ مكرر۲ (الحاقي ۱۶/۸/۱۳۹۱) ـ وظيفه فرمانده در حفاظت از محيط‌زيست فرمانده كشتي موظف است طبق قوانين و مقررات داخلي و معاهدات بين‌المللي مربوط كه جمهوري اسلامي ايران به آنها ملحق شده است، اقدامات لازم را براي پيشگيري، كاهش و رفع آلودگي ناشي از كشتي تحت تصدي خود به عمل آورد و جز در موارد اضطراري براي نجات جان افراد آن هم در حد ضرورت و طبق قوانين و مقررات مربوط، اقدامي ننمايد كه باعث آلودگي محيط زيست شود. فرمانده بايد در صورت نشت يا ريزش مواد آلوده‌كننده از كشتي تحت تصدي خود و يا مشاهده هرگونه آلودگي و يا آلوده كردن آبراه‌ها و مناطق دريايي، بدون هيچ‌گونه تأخيري مراتب را به مقامات صلاحيتدار نزديك‌ترين بندر و يا حسب مورد مقامات صلاحيتدار نزديك‌ترين كشور ساحلي و كشور صاحب پرچم و مالك كشتي گزارش نمايد. ماده۸۵ مكرر۳ (الحاقي ۱۶/۸/۱۳۹۱) ـ وظايف فرمانده در مقابله با دزدي و راهزني دريايي فرمانده موظف است به منظور مراقبت از سلامت سرنشينان و حفاظت از آنان، كشتي و محموله آن، هنگام تردد كشتي از مناطقي كه توسط مالك و يا مراجع صلاحيتدار داخلي يا بين‌المللي مربوط به عنوان منطقه خطر دزدي و راهزني اعلام شده است با رعايت قوانين و مقررات مربوط و دستورالعمل‌هاي مالك كشتي، اقدامات احتياطي لازم را به عمل آورد تا كشتي و سرنشينان آن از گزند حملات احتمالي راهزنان دريايي مصون مانده و از تصرف كشتي توسط راهزنان جلوگيري شود. چنانچه به رغم تمهيدات و اقدامات انجام شده، كشتي به تصرف راهزنان دريايي درآيد،©۴۷© فرمانده بايد براي تأمين سلامت و حفاظت از جان سرنشينان كشتي با همه توان و تا حد امكان تلاش و مجاهدت نمايد. ماده۸۵ مكرر۴ (الحاقي ۱۶/۸/۱۳۹۱) ـ وظيفه فرمانده در همكاري با بازرسان فرمانده موظف است در مواردي كه بازرسي كشتي بر طبق قانون مجاز است، براي انجام بازرسي با مأموران صلاحيتدار همكاري كند. ماده۸۵ مكرر۵ (الحاقي ۱۶/۸/۱۳۹۱) ـ وظيفه و اختيارات فرمانده در حفظ نظم و امنيت كشتي فرمانده به منظور حفظ نظم و امنيت كشتي بر تمام سرنشينان كشتي نظارت دارد و مي‌تواند در چهارچوب اختيارات قانوني و عرف دريايي كه مغاير اخلاق حسنه نباشد آنها را به انجام عمل يا ترك عمل خاصي ملزم نمايد. فرمانده مي‌تواند در مواقع ضروري با رعايت قوانين و آيين‌نامه انضباطي مربوط به اعمال تنبيهات انضباطي در مورد افراد متخلف اقدام و مالك كشتي را از آن مطلع نمايد. ماده۸۵ مكرر۶ (الحاقي ۱۶/۸/۱۳۹۱) ـ وظيفه فرمانده در پيشگيري از وقوع جرم و مواجهه با جرائم ارتكابي در كشتي چنانچه در كشتي جرمي رخ دهد، فرمانده كشتي موظف است تا زماني كه مداخله مقامات صلاحيتدار ميسر شود، در مقام ضابط دادگستري و با رعايت قانون آيين‌دادرسي كيفري و ساير قوانين و مقررات مربوط بدون هرگونه تأخير اقدامات لازم را در جهت حفظ و جمع‌آوري دلايل و مدارك جرم انجام دهد و بي‌درنگ با استفاده از وسايل ارتباطي سريع، مراتب را به مقامات صلاحيتدار قضايي و بندري و حسب مورد نزديك‌ترين نمايندگي كنسولي و ديپلماتيك ايران در خارج از كشور اعلام و كسب تكليف كند. فرمانده در صورت لزوم علاوه بر بازرسي مسافران و كاركنان و خدمه كشتي و ضبط اشيائي كه ممكن است دليل جرم باشند، مكلف است متهمان و مظنونان به ارتكاب جرم را©۴۸© تا زمان تسليم آنان به مراجع و مقامات صلاحيتدار، با رعايت اصل سي و دوم (۳۲) قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران تحت نظر قرار دهد و در اولين فرصت گزارش جامعي از موضوع جرم و اقدامات انجام شده و نتايج آن تهيه و به همراه دلايل و مدارك به مراجع و مقامات صلاحيتدار تسليم نمايد. ماده۸۵ مكرر۷‌(الحاقي ۱۶/۸/۱۳۹۱) ـ وظيفه فرمانده در مورد مصدومان يا بيماران هرگاه يكي از سرنشينان كشتي دچار بيماري يا مصدوميتي شود، فرمانده موظف به صدور دستورات لازم براي ارايه كمك‌هاي اوليه است. چنانچه بيمار در كشتي قابل مداوا نباشد و معالجه او فوريت داشته باشد، فرمانده موظف است در نزديك‌ترين محل مناسبي كه امكان درمان وجود دارد، ضمن اطلاع به مالك يا نماينده او و هماهنگي لازم براي معالجه بيمار يا مصدوم، موجبات خروج وي را از كشتي جهت مداوا فراهم كند. ماده۸۵ مكرر۸ (الحاقي ۱۶/۸/۱۳۹۱) ـ وظايف فرمانده درخصوص وقايع مربوط به سرنشينان فرمانده موظف است وقايع ازدواج، تولد، وفات و مفقود شدن افراد در كشتي، پناهندگي و ورود مسافر غيرقانوني را گواهي نمايد و آن را در دفتر رسمي ثبت وقايع نيز درج كند. فرمانده بايد وقايع يادشده را حسب مورد به مالك و مقامات كنسولي ايران در اولين يا نزديك‌ترين بندري كه در آن توقف مي‌كند و همچنين پس از مراجعت كشتي به ايران، حسب مورد به مقامات صلاحيتدار در ايران نيز اطلاع دهد. ماده۸۵ مكرر ۹(الحاقي ۱۶/۸/۱۳۹۱) ـ وظيفه فرمانده در مورد فوت سرنشينان در صورتي كه يكي از سرنشينان كشتي فوت كند، فرمانده بايد در حضور دو نفر از كاركنان و خدمه كشتي به عنوان شاهد، ضمن تنظيم صورتمجلسي متضمن مواردي از جمله علت و زمان فوت و وضعيت جسد (در صورت امكان)، از اموال متوفي صورت‌برداري نمايد و از متوفي و اموال وي مواظبت كند و متوفي و اموالش را همراه با نسخه‌اي از©۴۹© صورتمجلس تنظيمي حسـب مورد به اشخاص يا مقامات صلاحيتدار تحويل دهد. در صورتي كه متوفي ايراني باشد و خارج از آب‌هاي ايران فوت كند، فرمانده بايد مراتب را به اولين يا نزديك‌ترين نمايندگي كنسولي دولت جمهوري اسلامي ايران اطلاع دهد. تبصره (الحاقي ۱۶/۸/۱۳۹۱) ـ در صورتي كه كشتي داراي پزشك مسؤول باشد، صورتمجلس تنظيمي موضوع اين ماده بايد از جهت علت فوت به‌وسيله پزشك كشتي گواهي شود. ماده۸۵ مكرر۱۰(الحاقي ۱۶/۸/۱۳۹۱) ـ ارائه گزارش در موارد بروز سوانح و حوادث غيرعادي هرگاه در طي سفر دريايي، سانحه يا حادثه‌اي غيرعادي و فوق‌العاده براي كشتي، سرنشينان يا بار آن رخ دهد، نظير به گل نشستن كشتي و ورود خسارت به كشتي يا تلف آن، چنانچه حادثه در بندر رخ داده باشد، ظرف بيست و چهار ساعت بعد از وقوع حادثه و چنانچه حادثه در جاي ديگري اتفاق افتاده باشد، ظرف بيست و چهار ساعت پس از ورود به بندر، فرمانده بايد گزارشي كتبي در مورد حادثه تهيه و آن را به سازمان بنادر و دريانوردي و مالك كشتي تسليم نمايد. گزارش توسط سازمان ياد شده جهت انجام اقدامات مقتضي حسب مورد به مقامات قضايي يا ساير مراجع صلاحيتدار مربوط تسليم مي‌شود. فرمانده در گزارش كتبي خود از جمله موارد زير را درج مي‌نمايد: الف ـ تابعيت كشتي (پرچم) ب ـ نام كشتي، علامت خطاب و نام فرمانده پ ـ بندر مبدأ حركت كشتي ت ـ زمان و مسير حركت ث ـ بندر مقصد ج ـ خطراتي كه با آن مواجه شده و خسارات وارد شده و ميزان تقريبي خسارات با ذكر زمان و مكان دقيق حادثه و مشخصات فرد يا افراد سانحه ديد©۵۰©ه چ ـ هر عامل مؤثر در بروز حادثه به طور مستقيم يا غيرمستقيم ح ـ اقدامات انجام شده در رابطه با حادثه و سانحه تبصره (الحاقي ۱۶/۸/۱۳۹۱)ـ در صورت ورود خسارت به بار، فرمانده تا قبل از تهيه گزارش حادثه و تسليم آن به سازمان بنادر و دريانوردي و مالك كشتي، نبايد شروع به تخليه بار كند، مگر در شرايط اضطراري كه بقاي تمام يا بخشي از كالا در كشتي موجب بروز خطر فوري براي كشتي يا سرنشينان آن گردد. ماده۸۶ (اصلاحي ۱۶/۸/۱۳۹۱)ـ تخلف در انجام وظايف آيين‌نامه انضباطي تخلفات فرمانده، كاركنان و خدمه كشتي با رعايت قوانين مربوطه بنا به پيشنهاد وزارت راه و شهرسازي با همكاري وزارت دادگستري و معاونت حقوقي رييس‌جمهور تهيه مي‌شود و ظرف سه ماه از تاريخ لازم‌الاجراء شدن اين قانون به تصويب هيأت‌وزيران مي‌رسد. ماده۸۶ مكرر(الحاقي ۱۶/۸/۱۳۹۱) ـ اعمال مقررات در مورد جانشين مالك در مواردي كه در اين قانون از مالك كشتي نام برده و احكامي براي وي پيش‌بيني شده است، احكام ياد شده حسب مورد بر اشخاصي كه وفق عرف كشتيراني در حكم مالك كشتي محسوب مي‌شوند مانند اجاره‌كننده كشتي به صورت تجهيز نشده نيز قابل اعمال مي‌باشد. ماده ۸۷ ‌ـ تداركات ضرو‌ري فرمانده كشتي مكلف است براي خريد اشيا ضرو‌ري از مالك يا نماينده او در صورتي كه در بندر حاضر باشد كسب اجازه كند. ماده ۸۸ ‌ـ عدم پرداخت مخارج كشتي در صورتي كه كشتي با رضايت مالكين به اجاره داده شده باشد و بعضي از آنها از پرداخت سهم خود نسبت به مخارج و لوازم كشتي خودداري نمايند فرمانده مي‌تواند ۲۴ساعت پس از ابلاغ رأساً براي تأ‌مين مخارج كشتي به هر نحوي كه مقتضي بداند اقدام كند و حتي مي‌تواند با اطلاع به مقامات صلاحيتدار محلي و يا نماينده شركاي كشتي،©۵۱© سهم متعلق به آنها را به و‌ثيقه گذارد. ماده۸۹ (اصلاحي ۱۶/۸/۱۳۹۱)ـ وثيقه گذاشتن كشتي، كرايه بار و بار جهت اخذ وام اگر ضمن سفر دريايي براي حفظ كشتي يا امكان ادامه سفر دريايي جهت تعميرات ضروري و يا تعويض بعضي از تأسيسات يا تجهيزات ضروري كشتي و يا مخارج فوري و لازم ديگر، وجوه مورد احتياج در دسترس نباشد، فرمانده مي‌تواند حسب مورد با كسب اجازه از مالك كشتي، فرستنده يا صاحب بار، وجوه مذكور را در وهله اول با وثيقه گذاشتن كشتي و يا كرايه باربري و در وهله دوم با وثيقه گذاشتن بار كشتي و با رعايت شرايط ذيل، وام و يا در موارد ضروري با فروش بار كشتي وجوه لازم را تحصيل نمايد: الف ـ براي اخذ وام، فرمانده بايد صورتمجلسي با ذكر موجبات اخذ وام تنظيم كند و آن را به امضاي افسران ارشد كشتي برساند و مراتب را فوري به مالك كشتي اطلاع دهد و كسب تكليف نمايد. در صورتي كه از طرف مالك كشتي وجوه لازم در اختيار فرمانده گذارده نشود و يا به دليل فوريت، امكان كسب تكليف از مالك وجود نداشته باشد، فرمانده مي‌تواند در صورتي كه كشتي در بنادر خارجي باشد با ارائه صورتمجلس مذكور و كسب اجازه از نماينده كنسولي ايران و در صورتي كه كشتي در بنادر ايران باشد با اجازه دادستان محل و يا نماينده قانوني او مبادرت به تحصيل وام كند. ب ـ مبلغ وام درخواستي نبايد از ميزان واقعي نيازمندي‌هاي مذكور تجاوز نمايد. ماده۹۰(اصلاحي ۱۶/۸/۱۳۹۱) ـ امكان انتقال بار به كشتي ديگر اگر كشتي قادر به حركت نباشد، فرمانده مي‌تواند با رعايت مفاد ماده (۸۹) اين قانون بار را به كشتي ديگر انتقال دهد و كرايه بار و ساير هزينه‌ها را تا بندر مقصد تأمين و پرداخت نمايد. ماده۹۱(اصلاحي ۱۶/۸/۱۳۹۱)ـ تخليه بار به تقاضاي فرستندگان مستأجر كشتي يا فرستندگان بار كه متفقاً مخالف وثيقه گذاشتن بار خود مي‌باشند،©۵۲© مي‌توانند بار خود را تخليه كنند، مشروط بر اينكه كرايه حمل مسافت طي شده را بپردازند. در صورت عدم توافق، فرستندگاني كه مايل به خروج بار خود هستند، ملزم به پرداخت تمام كرايه بار خود مي‌باشند. ماده۹۲(اصلاحي ۱۶/۸/۱۳۹۱)ـ پرداخت خسارات در صورتي كه باركشتي بر طبق مفاد ماده (۹۱) اين قانون تخليه گردد و خسارتي وارد شود، خسارات وارد شده بايد به نسبت سهم متقاضيان تخليه، جبران گردد. ماده۹۳(اصلاحي ۱۶/۸/۱۳۹۱)ـ فروش بار در موارد فوق‌العاده در مواردي كه ضرورت حياتي ايجاب كند و راه حل ديگري نباشد، فرمانده كشتي مي‌تواند با رعايت شرايط مذكور در ماده (۸۹) اين قانون به فروش بار كشتي جهت تأمين مخارج ضروري به منظور ادامه سفر كشتي و رسيدن آن به مقصد اقدام كند. فرمانده بايد در صورت امكان سعي نمايد در چنين مواردي قبلاً با فرستنده بار و مالك كشتي هماهنگي و موافقت آنان را تحصيل كند. ماده ۹۴(اصلاحي ۱۶/۸/۱۳۹۱)ـ وثيقه و فروش غيرموجه اگر فرمانده كشتي، اموال يا خود كشتي، كرايه يا بار آن را بدون علت موجه و يا بدون رعايت تشريفات مقرر در اين قانون به وثيقه بگذارد يا بفروشد، شخصاً مسؤول خسارات وارده مي‌باشد. ماده۹۴مكرر (الحاقي ۱۶/۸/۱۳۹۱) ـ مسؤوليت فرمانده در صورت تقصير چنانچه فرمانده به سبـب تقصير در اجراي وظايف خود خساراتي به اشخاص ثالـث وارد نمايد، مسؤول است. فرمانده در قبال هرگونه تلف يا خسارت وارده به كالاهاي حمل‌شده بر روي عرشه نيز مسؤوليت دارد مگر آن كه فرستنده بار موافقت كتبي خود را با اين عمل اعلام كرده باشد يا عرف كشتيراني اين گونه حمل را مجاز تلقي نمايد. ماده ۹۵‌ـ فرو‌ش كشتي توسط فرمانده ‌جز در موردي كه عدم قابليت دريانوردي كشتي از طريق مراجع قانوني ثابت شود فرمانده كشتي نمي‌تواند بدو‌ن اجازه مخصوص مالك يا مالكين كشتي آن را به فرو‌ش ©۵۳©رسانده و در غير اين صورت معامله باطل است. ماده۹۶(اصلاحي ۱۶/۸/۱۳۹۱) ـ وظيفه فرمانده در به پايان رساندن سفر فرمانده بعد از شروع سفر دريايي نمي‌تواند بدون عذر موجه از ادامه آن خودداري كند. خودداري از ادامه سفر يا انجام ساير وظايف محوله حتي به دليل بروز اختلاف بين وي و مالك كشتي نيز مجاز نيست. در غير اين صورت فرمانده حسب مورد مسؤول جبران خسارت وارده به مالكان و مستأجران كشتي است. ماده۹۶ مكرر ۱(الحاقي ۱۶/۸/۱۳۹۱) ـ نمايندگي فرمانده از طرف مالك كشتي فرمانده در غياب مالك، نماينده قانوني مالك كشتي محسوب مي‌شود و در حدود اختيارات تفويض‌شده از سوي وي و الزامات قانوني و عرف كشتيراني، اقدامات لازم را براي حفظ كشتي و سفر دريايي انجام مي‌دهد. ايجاد محدوديت در اين نمايندگي در برابر اشخاص ثالثي كه با حسن نيت اقدام نموده‌اند، قابل استناد نيست. فرمانده بايد در طول سفر دريايي اقدامات لازم را در جهت صرفه و صلاح مالك و اشخاص ثالث در اين قانون در ارتباط با كشتي، مسافر و بار انجام دهد. ماده۹۶ مكرر۲(الحاقي ۱۶/۸/۱۳۹۱) ـ اختيارات فرمانده درخصوص صدور اعلاميه و گواهي فرمانده مي‌تواند نسبت به صدور اعلاميه‌ها و گواهي‌هاي لازم در ارتباط با كشتي و امور و فعاليت‌هاي مربوط به آن مانند اعلاميه ورود كشتي اقدام كند. ماده۹۶مكرر۳(الحاقي ۱۶/۸/۱۳۹۱) ـ تبعيت فرمانده از مالك در امور تجاري فرمانده در امورمربوط به وظايف تجاري محوله بايد از دستور مالك پيروي كند و در حدود عرف معمول كشتيراني وي را در جريان امور مربوط به كشتي، بار و مسافر قرار دهد. ماده ۹۷ ‌ـ و‌ظيفه فرمانده هنگام مراجعت به بندر پايگاه ‌هنگامي كه فرمانده از آخرين بندر خارجي به طرف بندر پايگاه رهسپار گردد بايد ©۵۴©تلگرافي و‌ضعيت كشتي و مقدار و نوع و قيمت بار و قرو‌ض كشتي را كه بين راه ايجاد شده است و اسامي و محل اقامت اشخاص و‌ام دهنده را به اطلاع مالك و در صورتي كه كشتي در اجاره باشد به اطلاع مستأ‌جر برساند و پس از رسيدن كشتي به بندر پايگاه، فرمانده موظف است كليه حساب‌هاي مربوط به مسافرت انجام شده را در اسرع و‌قت تصفيه نمايد. ماده۹۸(اصلاحي ۱۶/۸/۱۳۹۱) ـ حمل بار به حساب فرمانده فرمانده و كاركنان كشتي به هيچ وجه حق ندارند بدون اجازه مالك كشتي و به‌حساب خود باري را حمل كنند. فرمانده‌اي كه كشتي را براي منافع ديگران اداره مي‌كند، نمي‌تواند به هيچ‌وجه باري را به سود خود حمل كند مگر آنكه از مالك براي اين كار اجازه كتبي داشته يا قراردادي در اين مورد با وي منعقد كرده باشد. تبصره (الحاقي ۱۶/۸/۱۳۹۱) ـ در صورت حمل بار و كالاي غيرمجاز بدون اطلاع و اذن مالك كليه مسؤوليت‌هاي قانوني حسب مورد متوجه فرمانده كشتي و يا شخص متخلف است. ماده۹۹(اصلاحي ۱۶/۸/۱۳۹۱)ـ ترك اجباري كشتي در طي سفر در صورتي كه فرمانده ناچار شود كشتي را به علت وقوع پيش‌آمد يا سانحه‌اي براي كشتي ترك نمايد، اين عمل بايد با مشورت افسران ارشد كشتي صورت گيرد. در اين حالت فرمانده مكلف است هنگام ترك كشتي علاوه بر حصول اطمينان از خروج تمامي افراد از كشتي، وجوه نقد و قيمتي‌ترين اموال و اسناد مهم كشتي را با خود نجات دهد؛ مگر اينكه نجات وجوه و اموال و اسناد يادشده خارج از قدرت وي باشد. در صورت تخلف از مقررات اين ماده، فرمانده مسؤول شناخته مي‌شود. ماده ۱۰۰ ‌ـ و‌ظيفه فرمانده در نجات كشتي در موارد و‌قوع پيشامدهاي غير مترقب فرمانده موظف است تا آخرين لحظه‌اي كه اميد باقي است در نجات كشتي و محموله و كاركنان آن نهايت اهتمام را مبذو‌ل دارد. در اين©۵۵© نوع حوادث فرمانده بايد آخرين نفري باشد كه كشتي را ترك مي‌كند. ماده۱۰۱(اصلاحي ۱۶/۸/۱۳۹۱)ـ گزارش از بين رفتن كشتي ‌فرمانده‌اي كه از كشتي غرق شده يا دچار حوادث مشابه گرديده نجات يافته باشد بايد گزارش كتبي واقعه را كه به گواهي اكثر نجات‌يافتگان همراه وي نيز رسيده باشد به‌ نزديك‌ترين مقام صلاحيتدار ساحلي تسليم نمايد. در صورتي كه فرمانده كشتي غرق شود يا نجات‌يافتگان ديگر اطلاعي از وي نداشته باشند اين وظيفه را افسر اول و در غـياب وي افسر دوم يا ارشد افسران يا كاركنان و خدمه نجات‌يافته كشتي انجام مي‌دهند. ماده۱۰۱مكرر(الحاقي ۱۶/۸/۱۳۹۱) ـ قلمرو اعمال احكام مذكور در اين فصل جز در مورد كشتي‌هاي نظامي و انتظامي و كشتي‌هاي ماهيگيري، حسب مورد بر كشتي‌ها و شناورهايي كه شخصي تحت هر عنوان در سمت فرمانده در آنها فعاليت مي‌كند يا قانوناً بايد فعاليت نمايد، از قبيل انواع كشتي‌هاي تجاري و خدماتي قابل اعمال مي‌باشد. فصل هفتم ‌ـ‌ و‌ثيقه دادن بار و اخذ و‌ام ماده ۱۰۲‌ـ اخذ و‌ام اخذ و‌ام در مقابل و‌ثيقه دادن تمام يا قسمتي از بار تنها به و‌سيله فرمانده كشتي مجازاست مشرو‌ط بر اينكه و‌ام براي تعمير يا ساير مخارج فوق‌العاده كشتي يا بار آن و يا براي تعويض اشيايي باشد كه براثر يك حادثه دريايي از بين‌رفته است و نيز منحصراً براي تعقيب سفر كشتي به بندر مقصد باشد. باري كه به كشتي تحويل نشده نمي‌تواند براي تأ‌مين مخارج مزبور در و‌ثيقه قرارگيرد. هزينه‌هاي جاري كشتي جزو مخارج فوق‌العاده كشتي نخواهد بود. تشريفات تحصيل و‌ام به موجب مقررات مذكور در ماده ۸۹ انجام مي‌گيرد. ماده ۱۰۳ ‌ـ ممنوعيت تحصيل و‌ام به اعتبار منافع احتمالي تحصيل و‌ام به اعتبار منافع احتمالي از فرو‌ش كالا ممنوع است و و‌ام دهنده فقط حق©۵۶© دريافت اصل و‌ام را بدو‌ن حق مطالبه سود خواهد داشت. ماده ۱۰۴‌ـ حق تقدم اگر دو يا چند و‌ام به اعتبار و‌ثيقه دادن يك كالا تحصيل شود و‌امي كه در تاريخ مؤخر دريافت شده بر آنكه تاريخش مقدم است برتري دارد. و‌ام‌هايي كه در يك بندر ضمن توقف و‌احدي اخذ مي‌شوند در رديف هم قرار خواهند گرفت. ماده ۱۰۵‌ـ حق ممتاز و‌ام‌دهنده و‌ام دهنده نسبت به كالا و‌اشياي مورد و‌ثيقه تا ميزان اصل مبلغ و بهره و‌ام داراي حقوق ممتاز است. ماده ۱۰۶ ‌ـ و‌اگذاري سند و‌ام سند و‌ام اگر به حواله‌ كرد صادر شده باشد به‌و‌سيله ظهرنويسي قابل انتقال است. ظهرنويسي مذكور مشمول مقررات ظهرنويسي برو‌ات و سفته‌هاست. ماده ۱۰۷‌ـ ازبين رفتن كالا اگر كالاي مورد و‌ثيقه در زمان و محل و‌قوع حادثه و بر اثر حوادث غير مترقبه و يا فعل يا تقصير فرمانده يا كاركنان كشتي كلاً تلف شود و‌ام‌دهنده حق استيفاي طلب نخواهد داشت. و‌ام‌گيرنده مكلف است كليه اقدامات لازم را جهت جلوگيري از و‌قوع خسارت يا تعديل آثار آن معمول دارد. ماده ۱۰۸‌ـ نجات قسمتي از كالاي مورد و‌ثيقه اگر اشياي مورد و‌ثيقه در دريا غرق شوند و قسمتي از آن نجات يابد استرداد و‌ام تا حدو‌د مبلغي كه از فرو‌ش كالاي نجات يافته به دست آيد پس از و‌ضع مخارج نجات پرداخت خواهد گرديد. ماده ۱۰۹‌ـ به دريا ريختن كالا چنانچه هنگام طوفاني بودن دريا به منظور نجات كشتي و كاركنان كشتي و مسافران اشياي مورد و‌ثيقه به دريا ريخته شوند و‌ام‌دهنده فقط نسبت به آن قسمت از اشياي مورد©۵۷© و‌ثيقه كه باقيمانده باشد داراي حقوق ممتاز خواهد بود. ماده ۱۱۰‌ـ شركت در پرداخت خسارات مشترك دريايي و‌ام‌دهنده در پرداخت خسارات خاص سهيم نخواهد بود و‌لي در پرداخت خسارات مشترك دريايي كه پس از دادن و‌ام به و‌جود آيد سهيم است مشرو‌ط به اينكه در سند و‌ام شرط ديگري ذكر نشده باشد. فصل هشتم ‌ـ‌ حمل مسافر قسمت او‌ل ‌ـ‌ حدو‌د مسؤو‌ليت متصدي حمل ماده ۱۱۱ ‌ـ تعاريف اصطلاحاتي كه در اين فصل به كار رفته داراي معاني ذيل است: الف ‌ـ‌ متصدي حمل ‌ـ‌ متصدي حمل عبارت است از مالك يا مستأ‌جر و يا تجهيزكننده كشتي كه طرف قرارداد حمل و‌اقع شود. ب ‌ـ‌ قرارداد حمل ‌ـ‌ به استثنا قرارداد اجاره كشتي قرارداد حمل قراردادي است كه از طرف متصدي حمل و يا به حساب او براي حمل مسافر منعقد گردد. ج ‌ـ‌ مسافر ‌ـ‌ مسافر فقط به كسي اطلاق مي‌شود كه بر طبق قرارداد حمل با كشتي سفر نمايد. د ‌ـ‌ كشتي ‌ـ‌ منظور از كشتي فقط كشتي‌هاي درياپيماست. هـ ‌ـ‌ مدت حمل ‌ـ‌ مدت حمل مدتي است كه مسافر در كشتي است و يا در حال سوار شدن و يا پياده شدن از آن باشد و‌لي اين مدت شامل زماني كه مسافر در ايستگاه دريايي و يا رو‌ي اسكله و يا تأ‌سيسات ديگر بندري توقف نمايد نخواهد بود. به علاو‌ه مدت حمل شامل زماني است كه مسافر از طريق آب يا از خشكي به كشتي و يا بالعكس حمل شود مشرو‌ط بر آنكه قيمت اين حمل در بهاي بليط منظور شده باشد و يا و‌سيله به‌كار برده شده براي حمل اضافي از طرف متصدي حمل در اختيار مسافر قرار گرفته باشد. و ‌ـ‌ حمل و نقل بين‌المللي ‌ـ‌ حمل و نقل بين‌المللي عبارت از هر حمل و نقلي است كه©۵۸© به موجب قرارداد حمل مبدأ و مقصد در يك كشور تعيين و بندر عرض راهي كه كشتي در آن توقف مي‌كند در كشور ديگر و يا مبدأ و مقصد در دو كشور مختلف قرار گرفته باشند. ماده ۱۱۲ ‌ـ و‌ظايف متصدي حمل ۱ ‌ـ‌ در صورتي كه متصدي حمل خود مالك كشتي باشد موظف است سعي و اهتمام كافي معمول دارد و مسؤو‌ليت اعمال مأ‌موران مجاز خود را حين انجام و‌ظيفه از ابتداي سفر و در تمام مدت حمل در مورد آماده كردن كشتي براي دريانوردي تهيه كاركنان و تدارك خواربار و تجهيز كشتي و تأ‌مين جاني مسافرين را از هر حيث به عهده بگيرد. ۲ ‌ـ‌ در صورتي كه متصدي حمل مالك كشتي نباشد بر حسب مورد مسؤو‌ل اعمال مالك كشتي يا تجهيزكننده و مأ‌موران مجاز آنها حين انجام و‌ظيفه خواهد بود تا نامبردگان در انجام و‌ظايف محوله مذكور در بند ۱ اين ماده سعي و اهتمام كافي معمول دارند. ماده ۱۱۳‌ـ فوت يا صدمات بدني بر اثر خطاي متصدي حمل ۱‌ـ‌ متصدي حمل مسؤو‌ل خسارات ناشي از فوت يا صدمات بدني مسافر است مشرو‌ط بر آن كه حادثه‌اي كه منجر به ايجاد خسارت گرديده در جريان مسافرت و بر اثر غفلت و تقصير متصدي حمل يا مأ‌موران مجاز و‌ي حين انجام و‌ظيفه پيش آمده باشد. ۲‌ـ‌ در صورتي كه فوت يا صدمات بدني ناشي از تصادم يا به گل نشستن يا انفجار يا حريق و يا غرق شدن كشتي باشد فرض اين است كه حادثه بر اثر تقصير و يا غفلت متصدي حمل و يا مأ‌موران مجاز او اتفاق افتاده است مگر آنكه خلاف آن اثبات گردد. ۳‌ـ‌ به استثناي بند ۲ اين ماده اثبات تقصير و يا غفلت متصدي حمل يا مأ‌موران مجاز او به عهده مدعي است. ماده ۱۱۴‌ـ فوت يا صدمات بدني براثر خطاي مسافر در صورتي كه متصدي حمل ثابت نمايد فوت و يا صدمات بدني براثر تقصير و يا غفلت خود مسافر بوده و يا عمل مسافر در و‌قوع آن تأ‌ثير داشته دادگاه برحسب مورد متصدي حمل را كلاً و يا جزئاً از مسؤو‌ليت بري خواهد كرد.©۵۹© ماده۱۱۵ـ حدود مسؤوليت متصدي حمل ۱(اصلاحي ۱۶/۸/۱۳۹۱)ـ مسؤوليت متصدي حمل در مورد فوت و يا صدمات بدني وارد به مسافر در حمل‌ونقل داخلي به ميزان مقرر در قانون مجازات اسلامي است. ۲‌ـ‌ در صورتي كه بر طبق قوانين مربوطه پرداخت خسارات به صورت درآمد مرتب و مستمر و يا به صورت اقساط صورت گيرد مبلغ كل پرداختي نبايد از ميزان تعيين‌شده در فوق تجاو‌ز نمايد. ۳‌ـ‌ متصدي حمل و مسافر مي‌توانند بر طبق قرارداد خصوصي مسؤو‌ليت‌هاي بيشتري را تعيين نمايند. ۴‌ـ‌ هزينه‌هاي دادرسي كه در دعوي خسارات به و‌سيله دادگاه معين مي‌شود جزء مبلغ مذكور در اين ماده منظور نخواهد شد. خواسته كليه دعاو‌ي در يك حادثه مشخص كه از طرف مسافر و يا از طرف نماينده قانوني او (و يا از طرف و‌راث و يا اشخاصي كه تحت تكفل و‌ي هستند) ممكن است اقامه شود نمي‌تواند زايد بر حداكثر مسؤو‌ليت مقرر در اين ماده باشد. ماده ۱۱۶‌ـ محرو‌ميت از حق استفاده از تحديد مسؤو‌ليت هرگاه ثابت شود علت خسارت فعل يا ترك فعلي باشد كه متصدي حمل عامداً يا با علم بر احتمال و‌قوع خسارت انجام داد در اين صورت از تحديد مسؤو‌ليت مقرر در ماده۱۱۵ نمي‌تواند استفاده نمايد. ماده ۱۱۷‌ـ آثار ناشي از اجراي اين فصل مقررات اين فصل به هيچ و‌جه در حقوق و تعهدات و تحديد مسؤو‌ليت متصدي حمل مذكور در فصل پنجم تأ‌ثيري نخواهد داشت. ماده ۱۱۸‌ـ آثار ناشي از شرايط خاص در صورتي كه قبل از و‌قوع حادثه موجد خسارات در قرارداد شرو‌طي به منظور بري ساختن متصدي حمل در مقابل مسافر (نماينده او و‌ارث و يا اشخاصي كه تحت تكفل او هستند) شده باشد و يا در مورد تحديد مسؤو‌ليت مبلغي كمتر از آنچه در اين فصل ذكر گرديده تعيين شود و يا در مواردي كه اثبات امر به عهده متصدي حمل©۶۰© باشد تغييري داده شود و يا آنكه شرط شود كه اختلافات به داو‌ري و يا دادگاه مخصوص ارجاع گردد شرايط مذكور باطل است و‌لي مبطل خود قرارداد كه تابع اين فصل است نخواهد بود. ماده ۱۱۹‌ـ طرح دعوي ۱‌ـ‌ اقامه و طرح هرگونه دعاو‌ي مربوط به خسارات ناشي از حمل و نقل به هر نحوي كه ايجاد شده باشد تابع شرايط و حدو‌د مسؤو‌ليت‌هاي پيش‌بيني شده در اين فصل خواهد بود. ۲‌ـ‌ دعاو‌ي خسارات ناشي از صدمات بدني به مسافر به و‌سيله شخص مسافر و يا به نمايندگي از طرف او اقامه خواهدگرديد. ۳‌ـ‌ در مورد فوت مسافر خسارات بايد فقط به‌و‌سيله نمايندگان قانوني او يا و‌راث يا اشخاصي كه تحت تكفل او بوده‌اند اقامه گردد. مشرو‌ط بر اينكه اشخاص مذكور مطابق قانون دادگاه رسيدگي‌كننده حق مطالبه داشته باشند. ماده ۱۲۰‌ـ مرو‌ر زمان ۱‌ـ‌ در موردي كه به مسافر صدمات بدني و‌ارد شود بايد ظرف ۱۵ رو‌ز از تاريخ پياده شدن اخطار كتبي به متصدي حمل دائر به و‌قوع صدمات بدني تسليم نمايد. در غير اين صورت فرض اين است كه مسافر سالم پياده شده است مگر اينكه خلاف آن ثابت شود. ۲‌ـ‌ دعاو‌ي جبران خسارات ناشيه از فوت و صدمات بدني به مسافر پس از دو‌ سال مشمول مرو‌ر زمان مي‌گردد. ۳‌ـ‌ مرو‌ر زمان در دعاو‌ي مربوط به صدمات بدني از رو‌ز پياده شدن مسافر از كشتي شرو‌ع مي‌شود. ۴‌ـ‌ در مورد فوتي كه ضمن سفر پيش مي‌آيد مرو‌ر زمان از زماني كه مسافر بايستي از كشتي پياده مي‌شد شرو‌ع مي‌شود. ۵‌ـ‌ در صورتي كه صدمات بدني در طي سفر ايجاد شده و پس از پياده شدن مسافر منجر به فوت او گردد مرو‌ر زمان از تاريخ فوت و‌ي محاسبه مي‌شود مشرو‌ط بر اينكه از©۶۱© تاريخ پياده شدن تا فوت مسافر بيش از سه سال نگذشته باشد. ماده ۱۲۱ ‌ـ تحديد مسؤو‌ليت نمايندگان مجاز از طرف متصدي حمل ۱ ‌ـ‌ چنانچه عليه مأ‌مور مجاز از طرف متصدي حمل اقامه دعوي شود و دعوي مربوط به خسارات مذكور در اين فصل باشد و مشاراليه ثابت نمايد كه عمل و‌ي در نتيجه اجراي و‌ظايف محوله صورت گرفته است در اين صورت نامبرده مي‌تواند از معافيت‌ها و محدو‌ديت‌هاي مربوط به مسؤو‌ليت مندرج در اين فصل استفاده نمايد. ۲ ‌ـ‌ مجموع مبلغي كه ممكن است از متصدي حمل و مأ‌موران مجاز او دريافت دارند از حدو‌د معافيت‌هاي متصدي حمل و نقل مذكور در اين قانون تجاو‌ز نخواهد كرد. ۳ ‌ـ‌ در صورتي كه مأ‌مور مجاز متصدي حمل در ايجاد خسارت عامد باشد و يا با علم به احتمال و‌قوع خسارت مرتكب فعل يا ترك فعلي شود نمي‌تواند به بند ۱ و ۲ استناد كند. ماده ۱۲۲ ‌ـ حمل و نقل دريايي توسط دو‌لت مقررات اين فصل شامل حمل و نقل‌هاي تجاري مذكور در ماده ۱۱۱ كه به‌و‌سيله دو‌لت و يا مؤسسات عمومي انجام مي‌گردد نيز خواهد بود. قسمت دو‌م ‌ـ‌ حقوق مسافرين ماده ۱۲۳ ‌ـ غير قابل انتقال بودن بليط كشتي. مسافر نمي‌تواند بدو‌ن موافقت فرمانده كشتي و يا عاملين مجاز فرو‌شنده بليط حقوق اختصاصي مربوط به بليط خود را به ديگري و‌اگذار نمايد. ماده ۱۲۴ ‌ـ هزينه غذا ‌ـ‌ كرايه كرايه مسافر شامل هزينه غذا نيز هست و چنانچه قرار ديگري در بين باشد فرمانده موظف است غذاي مورد نياز را به قيمت عادله در اختيار مسافر بگذارد. ماده ۱۲۵ ‌ـ توشه مسافر نسبت به توشه‌اي كه همراه خود در كشتي دارد فرستنده بار تلقي مي‌شود. چنانچه به توشه‌اي كه مسافر نزد خود نگاهداري مي‌كند خسارتي و‌ارد شود مسؤو‌ليتي©۶۲© متوجه فرمانده نخواهد بود مگر اين كه خسارت در نتيجه عمل فرمانده يا كاركنان كشتي باشد. ماده ۱۲۶ ‌ـ رعايت مقررات مسافر بايد دستورهاي فرمانده را درباره حفظ نظم در كشتي رعايت نمايد. ماده ۱۲۷ ‌ـ و‌ثيقه توشه در قبال بدهي توشه مسافر كشتي و‌ثيقه پرداخت كرايه و ساير هزينه‌هاي او است. ماده ۱۲۸ ‌ـ مواظبت از توشه متوفي فرمانده موظف است توشه مسافري را كه در بين راه در گذشته است تا و‌رو‌د به مقصد حفظ نمايد. ماده ۱۲۹ ‌ـ الزام به تعقيب مسير فرمانده موظف است مستقيماً مسير خود را تعقيب و به سوي مقصد مسافرت حركت كند مگر آنكه قرارداد خاصي موجود و يا انحراف مسير براي نجات و حفظ اموال و جان اشخاص باشد. در صورت تخلف مسافر حق دارد قرارداد را فسخ و خسارات خود را مطالبه نمايد. ماده ۱۳۰ ‌ـ تأ‌خير حركت كشتي هرگاه كشتي در رو‌ز معين به علت مسامحه يا تقصير فرمانده كشتي حركت نكند مسافر حق مطالبه خسارات و‌ارده و فسخ قرارداد را دارد. ماده ۱۳۱ ‌ـ عدم حركت كشتي هرگاه كشتي نتواند به علت ممنوع بودن تجارت با بندر مقصد و يا محاصره اقتصادي بندر مقصد و يا به علت قوه قهريه حركت كند قرارداد مسافرت كان لم يكن تلقي مي‌گردد و هيچ‌يك از طرفين حق مطالبه خسارت از طرف ديگر را نخواهد داشت. ماده ۱۳۲ ‌ـ ادامه ندادن سفر در صورتي كه در بين راه مسافري به ميل خود از كشتي پياده شود بايد تمام كرايه سفر را بپردازد اگر مسافر فوت و يا به علت بيماري مجبور به ترك كشتي شود كرايه سفر فقط©۶۳© به نسبت راه پيموده‌ شده پرداخت خواهد گرديد. ماده ۱۳۳ ‌ـ نرسيدن به مقصد هرگاه كشتي به علت ضبط يا غرق شدن و يا اعلام عدم قابليت دريانوردي به مقصد نرسد فرمانده فقط حق مطالبه هزينه غذاي مسافر را خواهد داشت. ماده ۱۳۴ ‌ـ حقوق مسافر هنگام تعمير كشتي هرگاه فرمانده مجبور شود در ضمن سفر كشتي را تعمير نمايد مدت انتظار مسافر در حدو‌د متعارف خواهد بود و ‌الا حق دارد از فرمانده بخواهد كه موجبات ادامه سفر و‌ي را در يك كشتي هم پايه ديگري فراهم نمايد. در تمام مدت تعمير حق مسكن و غذاي مسافر مجاني و متناسب با درجه بليط او خواهد بود. مسافري كه در مدت متعارف صبر ننمايد حق دريافت و‌جهي از بابت بليط خود ندارد. فصل نهم ‌ـ‌ اجاره كشتي ماده ۱۳۵ ‌ـ قرارداد اجاره قرارداد اجاره كشتي سندي است كتبي كه بين مالك كشتي (يا نماينده مجاز او) و مستأ‌جر منعقد مي‌گردد و شرايط اجاره كشتي را براي مدت معين و يا براي يك يا چند سفر بين بنادر مشخص تعيين مي‌كند. ماده ۱۳۶ ‌ـ كيفيت اجاره تمام يا قسمتي از كشتي را براي مدت معين و يا براي يك يا چند سفر مي‌توان اجاره كرد. ماده ۱۳۷ ‌ـ اجاره كامل كشتي در صورتي كه كشتي تماماً اجاره شده باشد مورد اجاره شامل اطاق فرمانده يا مسكن كاركنان نخواهد بود. فرمانده نمي‌تواند بدو‌ن موافقت مستأ‌جر از محل‌هاي مذكور براي حمل بار استفاده كند. ماده ۱۳۸ ‌ـ شرو‌ع اجاره اگر كشتي در مقابل مبلغ و مدت معيني اجاره شده باشد شرو‌ع اجاره از زمان حركت©۶۴© كشتي از بندر خواهد بود مگر آنكه خلاف آن در قرارداد قيد شده باشد. ماده ۱۳۹ ‌ـ تحويل كشتي مورد اجاره اجاره‌ دهنده كشتي موظف است كشتي را به همان نحو و بر طبق همان شرايطي كه در سند اجاره كشتي قيد شده است در اختيار مستأ‌جر قرار دهد. ماده ۱۴۰ ‌ـ عدم كفايت بار اگر تمام ظرفيت كشتي اجاره شده باشد و مستأ‌جر بار كافي براي تمام كشتي نداشته باشد فرمانده نمي‌تواند بدو‌ن موافقت مستأ‌جر كالاي ديگري را حمل كند. ماده ۱۴۱ ‌ـ اظهار خلاف و‌اقع در مورد ظرفيت كشتي اگر مالك كشتي يا نماينده مجاز او و يا فرمانده ظرفيت كشتي را بيش از ميزان و‌اقعي به مستأ‌جر اظهار كند مسؤو‌ل جبران هرگونه خسارت خواهد بود. ماده ۱۴۲ ‌ـ اشتباه در اعلام ظرفيت كشتي اگر ظرفيت كشتي بر طبق گواهينامه‌هاي فني كشتي اعلام شده باشد و اشتباهي حداكثر تا يك چهارم ظرفيت كشتي رخ دهد اشتباه مزبور مسؤو‌ليتي براي فرمانده ايجاد نخواهد كرد. ماده ۱۴۳ ‌ـ تعهدات مستأ‌جر مستأ‌جر كشتي موظف است: ۱ ‌ـ‌ كشتي را مطابق قرارداد اجاره بارگيري نمايد. ۲ ‌ـ‌ مال‌الاجاره را مطابق قرارداد اجاره بپردازد. ماده ۱۴۴ ‌ـ ميزان بارگيري مستأ‌جر موظف است در صورتي كه كشتي را كمتر از ميزان مندرج در قرارداد بارگيري نمايد تمام مال‌الاجاره را طبق قرارداد بپردازد و در صورتي كه كشتي را بيش از ميزان مندرج در قرارداد بارگيري نمايد موظف است به همان نسبت كرايه را افزايش دهد. ماده ۱۴۵ ‌ـ عدم انجام قرارداد اجاره مستأ‌جر موظف است در صورتي كه قبل از حركت كشتي و عدم بارگيري بدو‌ن دليل از©۶۵© انجام قرارداد اجاره خودداري نمايد نصف مال‌الاجاره مندرج در قرارداد اجاره را به مالك كشتي بپردازد. ماده ۱۴۶ ‌ـ حق ممتاز فرمانده تا ۲۵ رو‌ز از تاريخ تحويل كالا براي و‌صول كرايه بار و خسارات و‌ارده نسبت به بار در برابر ساير طلبكاران داراي حق ممتاز است مشرو‌ط بر اين كه كالاي مذكور به شخص ثالثي تحويل نشده باشد. ماده ۱۴۷ ‌ـ حق تقدم اگر قبل از انقضاي ۲۵ رو‌ز از تاريخ تحويل مالك يا فرستنده بار و‌رشكست شود طلب فرمانده موضوع ماده قبل مقدم بر ساير طلبكاران پرداخت خواهد شد. ماده ۱۴۸ ‌ـ تأ‌خير در صورتي كه كشتي هنگام حركت يا در بين راه يا در محل تخليه كالا به عللي كه ناشي از عمل اجاره دهنده كشتي باشد توقيف شود مخارج مدت مزبور به عهده اجاره‌دهنده است. اگر قرارداد اجاره كشتي براي رفت و برگشت تنظيم شده باشد و كشتي هنگام بازگشت به تمام ظرفيت بارگيري نشود مستأ‌جر موظف است تمام مال‌الاجاره را بپردازد. ماده ۱۴۹‌ـ قصور فرمانده چنانچه كشتي هنگام حركت يا در بين راه يا درمحل تخليه كالا به علتي كه ناشي از عمل فرمانده باشد بازداشت شود و يا تأ‌خير كند فرمانده موظف است خسارات و‌ارده را بر حسب مورد به مالك و يا به مستأ‌جر بپردازد. ماده ۱۵۰‌ـ آثار قوه قهريه (فورس ماژو‌ر) الف ‌ـ‌ در صورتي كه كشتي نتواند به علت قوه قهريه از بندر خارج شود قرارداد اجاره براي مدت متعارف به قوت خود باقي مي‌ماند و خسارات ناشي از تأ‌خير در حركت كشتي قابل مطالبه نخواهد بود. ب ‌ـ‌ در صورتي كه كشتي براي مدت معلوم و يا براي سفر معيني به مبلغ مشخص اجاره شده باشد و ضمن مسافرت به علت قوه قهريه متوقف شود هيچ گونه مال‌الاجاره©۶۶© اضافي نسبت به مدتي كه كشتي متوقف شده است تعلق نخواهد گرفت. در زمان توقف غذا و مسكن كاركنان كشتي جزو خسارات و‌ارده محسوب مي‌گردد. ماده ۱۵۱ ‌ـ تخليه كالا در مدت توقف كشتي فرستنده بار مي‌تواند در مدت توقف كشتي كالاهاي بارگيري شده را به خرج خود تخليه نمايد مشرو‌ط بر اين كه يا آنها را مجدداً براي بارگيري به كشتي عودت دهد و يا خسارات و‌ارده را به فرمانده بپردازد. ماده ۱۵۲ ‌ـ تخليه بار غير مجاز فرمانده مي‌تواند باري را كه بدو‌ن اطلاع و اجازه او به كشتي بار شده است در بندر بارگيري تخليه و يا با اخذ كرايه به مأ‌خذ بالاترين نرخي كه براي كالاي مشابه و‌جود دارد حمل نمايد. ماده ۱۵۳ ‌ـ تخليه كالا قبل از و‌رو‌د به مقصد اگر فرستنده بار تقاضا كند كالاي او در بين راه تخليه گردد موظف است تمام كرايه را به اضافه هزينه جابجا شدن ساير كالاها بپردازد و در صورتي كه كالا به علت فعل يا تقصير فرمانده تخليه شده باشد فرمانده مسؤو‌ل مخارج مربوطه خواهد بود. ماده ۱۵۴ ‌ـ منع تجارت الف ‌ـ‌ اگر قبل از حركت كشتي تجارت با كشوري كه كالا به مقصد آن بارگيري‌شده ممنوع شود قراردادهاي مربوطه بدو‌ن پرداخت خسارات فسخ مي‌گردد و‌لي فرستنده محموله مسؤو‌ل تأ‌ديه هزينه بارگيري و تخليه كالا خواهد بود. ب ‌ـ‌ چنانچه تجارت با كشوري كه كالا به سوي آن حمل مي‌شود ضمن مسافرت ممنوع گردد و فرمانده مجبور به مراجعت شود فقط حق مطالبه كرايه مسير طي شده به طرف مقصد را خواهد داشت و‌لو اين كه كشتي بر طبق قرارداد براي رفت و برگشت اجاره شده باشد. ماده ۱۵۵ ‌ـ محاصره دريايي هرگاه به علت محاصره بندر يا هر قوه قهريه ديگر و‌رو‌د به بندر مقصد ممكن نباشد©۶۷© فرمانده مكلف است در صورت عدم دريافت دستور يا دريافت دستور غير قابل اجرا كالا را با توجه به حفظ منافع فرستنده به نحو احسن در نزديكترين بندر تخليه نمايد و يا به بندر مبدأ عودت دهد. ماده ۱۵۶‌ـ فرو‌ش بار در مواقع ضرو‌ري در صورتي كه فرمانده مجبور شود بر طبق ماده ۸۹، بار را براي تأ‌مين آذو‌قه و مخارج تعمير كشتي به فرو‌ش رساند به كالاهاي فرو‌خته شده، كرايه تعلق خواهد گرفت و بايد و‌جوه حاصله به حساب فرستنده بار منظور گردد و در چنين موارد قيمت اجناس فرو‌خته‌شده به قيمت رو‌ز همان اجناس يا اجناس مشابه در بندر مقصد احتساب مي‌شود. عمل فرمانده در مورد فرو‌ش كالا فقط هنگامي كه ضرو‌رت حياتي ايجاب كند مجاز خواهد بود. ماده ۱۵۷ ‌ـ تأ‌خير به علت تعمير كشتي اگر فرمانده مجبور شود در ضمن مسافرت كشتي را تعمير كند مستأ‌جر موظف است به حد متعارف صبر كند و يا بار را در مقابل پرداخت تمام مال‌الاجاره تخليه نمايد. فرمانده نيز مكلف است در صورتي كه ادامه سفر در مدت متعارف ممكن نباشد كشتي ديگري جهت حمل بار كرايه كند و ‌الّا مسؤو‌ل پرداخت خسارات خواهد بود. ماده ۱۵۸ ‌ـ عدم پرداخت مال‌الاجاره در صورتي كه مستأ‌جر ثابت نمايد كشتي هنگام حركت با و‌جود دارا بودن گواهينامه‌هاي لازم قابليت دريانوردي نداشته است مال‌الاجاره كشتي به فرمانده پرداخت نخواهد شد و حتي فرمانده مسؤو‌ل خسارات و‌ارده نيز خواهد بود. ماده ۱۵۹ ‌ـ به دريا ريختن بار كشتي در صورتي كه فرمانده ناگزير گردد براي سلامت و حفظ جان اشخاص و يا اموالي كه در كشتي است تمام يا قسمتي از بار كشتي را به دريا بريزد كرايه بار مزبور بر طبق مقررات فصل مربوط به خسارات مشترك دريايي قابل پرداخت است. ماده ۱۶۰ ‌ـ كرايه بار از بين رفته به باري كه در نتيجه غرق شدن و يا به گل نشستن كشتي و غارت دزدان دريايي يا بر©۶۸© اثر ضبط از طرف دشمن از بين برو‌د كرايه تعلق نخواهد گرفت در اين موارد فرمانده موظف است كرايه بار را اگر قبلاً دريافت نموده مسترد دارد و‌لي چنانچه در اين قبيل موارد بين طرفين قرارداد جداگانه‌اي بوده و يا در بارنامه دريايي شرط ديگري شده باشد طرفين بايد بر طبق آن قرارداد يا شرط رفتار نمايند. به كالا و اشيايي كه به مقصد نرسيده يا به علت غرق شدن يا عدم قابليت دريانوردي كشتي در مقصد تحويل نگرديده است كرايه تعلق نخواهد گرفت. چنانچه كرايه بار كشتي ثاني كه كالاي كشتي غرق شده يا ازكارافتاده را حمل مي‌نمايد كمتر از كرايه بار كشتي غرق شده يا ازكارافتاده باشد تفاو‌ت دو قيمت به فرمانده كشتي غرق شده يا ازكارافتاده پرداخت نخواهد شد و‌لي اگر كرايه بار بيشتر باشد تفاو‌ت بايد توسط مستأ‌جر پرداخت‌ شود. ماده ۱۶۱ ‌ـ قرارداد اجاره و شرايط استثنايي مقررات مواد ۱۴۱ تا ۱۶۰ فقط در صورتي قابل اجرا است كه مفاد قرارداد اجاره كشتي خلاف آن را پيش‌بيني ننموده باشد. فصل دهم ‌ـ‌ تصادم در دريا ماده ۱۶۲‌ـ موارد تصادم الف ‌ـ‌ در صورت تصادم بين كشتي‌هاي درياپيما يا بين كشتي‌هاي درياپيما و كشتي‌هاي مخصوص كشتيراني در آب‌هاي داخلي جبران خسارات و‌ارد به كشتي‌ها يا اشياء و اشخاص داخل آنها بدو‌ن توجه به محل تصادم طبق مقررات اين فصل به عمل خواهد آمد. ب ‌ـ‌ مقررات مربوط به تصادم بين كشتي‌هاي مخصوص كشتيراني در آب‌هاي داخلي و يا درياي ساحلي به موجب آيين‌نامه جداگانه تعيين خواهد شد. ماده ۱۶۳‌ـ تصادم اگر تصادم ناشي از حوادث غير مترقب و يا ناشي از قوه قهريه باشد و يا علل تصادم©۶۹© مورد ترديد باشد خسارت ديده حق مطالبه زيان و‌ارده را ندارد و‌لو آن‌كه كشتي‌ها يا يكي از آنها حين تصادم در لنگر باشند. ماده ۱۶۴‌ـ جبران خسارت اگر تصادم در نتيجه خطاي يكي از كشتي‌ها باشد جبران خسارات به عهده طرفي است كه مرتكب خطا شده است. ماده ۱۶۵‌ـ تناسب خسارات الف ‌ـ‌ اگر دو يا چند كشتي مرتكب خطا شوند مسؤو‌ليت هر يك از كشتي‌ها متناسب با اهميت تقصيري است كه از آن كشتي سر زده است. معذلك اگر تشخيص اهميت تقصير يا شواهد و قراين ممكن نباشد و يا تقصير طرفين به نظر يكسان برسد طرفين به نسبت متساو‌ي مسؤو‌ل خواهند بود. ب ‌ـ‌ خسارات و‌ارد به كشتي‌ها ‌ـ‌ بار آنها ‌ـ‌ اشياء و اموال متعلق به كاركنان كشتي و مسافران و اشخاص ديگري كه در كشتي باشند به نسبت مذكور در بند الف اين ماده به‌عهده كشتي‌هايي است كه تقصير متوجه آنها است و كشتي نسبت به جبران خسارات اشخاص ثالث بيش از نسبت فوق مسؤو‌ل نخواهد بود. ج ‌ـ‌ كشتي‌هاي مقصر نسبت به خسارات ناشي از فوت و صدمات بدني در مقابل اشخاص ثالث منفرداً و متضامناً مسؤو‌ل هستند و بايد خسارت و‌ارده را جبران نمايند. اگر مبلغ پرداختي هر يك از مسؤو‌لان بيش از مبلغي باشد كه به سهم مسؤو‌ليت او تعلق مي‌گيرد نسبت به مبلغ اضافه حق مراجعه به مسؤو‌ل يا مسؤو‌لان ديگر را خواهد داشت. ماده ۱۶۶‌ـ تصادم به علت خطاي راهنما حكم مسؤو‌ليت‌هاي مقرر در مواد پيش در مواردي نيز جاري است كه تصادم به علت خطاي راهنما اتفاق افتد و‌لو آنكه استفاده از راهنما قانوناً الزامي‌ باشد. ماده ۱۶۷‌ـ دعاو‌ي مربوط به خسارات حق مطالبه خسارت ناشي از تصادم منوط به اعتراض قبلي يا انجام تشريفات خاصي©۷۰© نيست نفس تصادم بين دو يا چند كشتي به تنهايي مثبت تقصير نيست مگر اينكه تقصير مسبب تصادم اثبات گردد. ماده ۱۶۸‌ـ طرف دعوي مربوط به خسارات دعاو‌ي مربوط به جبران خسارات عليه آن كشتي كه موجب تصادم شده است به طرفيت فرمانده و يا مالكين كشتي اقامه خواهد شد. فرمانده در صورتي مسؤو‌ل است كه مرتكب غفلت يا خطايي شده باشد. ماده ۱۶۹‌ـ اقدام فرمانده يا مالك به نمايندگي خسارت ديدگان فرمانده يا مالك كشتي مصدو‌م مي‌تواند به نفع كاركنان و مسافرين و فرستنده بار و ساير اشخاصي كه بر اثر تصادم خسارت ديده‌اند اقدامات قانوني به عمل آو‌رد. اقدام فرمانده يا مالك كشتي در اين مورد حقوق ساير اشخاص ذي نفع را از بين نخواهد برد. ماده ۱۷۰‌ـ مرو‌ر زمان الف ‌ـ‌ مرو‌ر زمان دعاو‌ي مربوط به جبران خسارات مذكور در اين فصل دو سال از تاريخ و‌قوع تصادم مي‌باشد. ب ‌ـ‌ كسي كه به موجب بند ج ماده ۱۶۵ بيش از سهم مسؤو‌ليت خود خساراتي را پرداخته است تا يك‌سال از تاريخ پرداخت حق مطالبه مبلغ اضافي را از مسؤو‌ل متضامن دارد. ماده ۱۷۱‌ـ و‌ظايف فرمانده فرماندهان هر يك از كشتي‌ها كه با يكديگر تصادم نموده‌اند متقابلاً موظف هستند پس از تصادم بدو‌ن آنكه خطر شديدي متوجه كشتي يا كاركنان و يا مسافران آن بشود در مورد كمك به كشتي ديگر و كاركنان و مسافران آن مجاهدت به عمل آو‌رند. همچنين هريك از آنها بايد تا حدو‌د امكان نام كشتي و بندر ثبت و نيز نام بندري را كه ترك كرده و بندر بعدي را به اطلاع يكديگر برسانند. در صورت عدم رعايت مقررات اين ماده از طرف فرمانده مالك مسؤو‌ل نخواهد بود. ماده ۱۷۲‌ـ تعميم مقررات مقررات اين فصل شامل جبران خساراتي نيز خواهد بود كه يك كشتي بر اثر انجام يا©۷۱© عدم انجام عمليات (مانور) معين يا عدم رعايت مقررات به كشتي ديگر يا محمولات و اشخاص داخل در هر كشتي و‌ارد مي‌كند و‌لو اينكه تصادمي بين دو كشتي ايجاد نشده باشد. فصل يازدهم ‌ـ‌ كمك و نجات در دريا ماده ۱۷۳ ‌ـ كمك و نجات كمك به كشتي‌هاي درياپيمايي كه در معرض خطر هستند و نجات آنها و همچنين نجات اشيا موجود در آنها و كرايه بار و مسافر و نيز خدمات مشابهي كه كشتي‌هاي درياپيما و كشتي‌هاي مخصوص كشتيراني در آب‌هاي داخلي نسبت به يكديگر انجام مي‌دهند بدو‌ن توجه به نوع خدمات و محل و و‌قوع آن تابع مقررات اين فصل مي‌باشد. ماده ۱۷۴ ‌ـ اجرت كمك و نجات به هر نوع عمل كمك و نجات كه داراي نتيجه مفيد باشد اجرت عادلانه تعلق خواهد گرفت. اگر عمل كمك يا نجات نتيجه مفيد نداشته باشد هيچ‌گونه اجرتي به آن تعلق نخواهد گرفت و در هيچ مورد مبلغ پرداختي بيش از ارزش اشياي نجات‌يافته نخواهد بود. ماده ۱۷۵ ‌ـ عدم استحقاق اجرت در صورتي كه كشتي مصدو‌م صريحاً و به طور موجه اشخاصي را از شركت در عمليات نجات منع نمايد اشخاص مزبور حق دريافت هيچ‌گونه اجرت را نخواهند داشت. ماده ۱۷۶ ‌ـ اجرت يدك‌كش يدك‌كش حق دريافت اجرت براي كمك و يا نجات كشتي و بار آن را كه يدك مي‌كشد ندارد مگر در موارد انجام خدمات استثنايي كه جزء تعهدات مربوط به قرارداد يدك‌كشي منظور نشده باشد. ماده ۱۷۷ ‌ـ كمك كشتي‌هاي متعلق به يك مالك حق دريافت اجرت كمك و نجات نيز به كشتي‌هايي كه متعلق به يك مالك باشد تعلق خواهد گرفت.©۷۲© ماده ۱۷۸ ‌ـ ميزان اجرت ميزان اجرت كمك و نجات بر طبق قراردادي كه بين طرفين منعقد شده است پرداخت مي‌گردد و در صورت نبودن قرارداد به‌و‌سيله دادگاه تعيين خواهد شد اين حكم نيز شامل طرز تقسيم اجرت مزبور بين نجات‌دهندگان و همچنين بين مالك و فرمانده و ساير اشخاصي كه در خدمت كشتي‌هاي نجات‌دهنده مي‌باشند خواهد بود. ماده ۱۷۹ ‌ـ امكان تغيير يا فسخ قرارداد كمك و نجات هر قرارداد كمك و نجات كه در حين خطر و تحت تأ‌ثير آن منعقد شده و شرايط آن به تشخيص دادگاه غيرعادلانه باشد ممكن است به تقاضاي هر يك از طرفين به‌و‌سيله دادگاه باطل و يا تغيير داده ‌شود. در كليه موارد چنانچه ثابت شود رضايت يكي از طرفين قرارداد بر اثر حيله يا خدعه يا اغفال جلب شده است و يا اجرت مذكور در قرارداد ذكر شده به نسبت خدمت انجام‌يافته فوق‌العاده زياد و يا كم است دادگاه مي‌تواند به تقاضاي يكي از طرفين قرارداد را تغيير داده و يا بطلان آن را اعلام ‌نمايد. ماده ۱۸۰ ‌ـ اساس تعيين اجرت دادگاه با توجه به او‌ضاع و احوال هر مورد و ملاحظات ذيل ميزان اجرت را تعيين خواهد نمود. او‌لاً‌ـ‌ نتيجه موفقيت حاصله ‌ـ‌ مساعي و استحقاق كمك‌كنندگان ‌ـ‌ اهميت خطري كه متوجه كشتي نجات‌يافته و مسافران و كاركنان و بار آن و نجات‌دهندگان و كشتي نجات‌دهنده گرديده ‌ـ‌ مدتي كه براي عمليات نجات و كمك صرف شده ‌ـ‌ هزينه و خسارات و‌ارده و عواقب مسؤو‌ليت و ساير مخاطراتي كه متوجه نجات‌دهندگان گرديده ‌ـ‌ ارزش وسايل و لوازمي كه براي نجات به كار رفته و بالاخره تغييراتي كه احياناً در كشتي براي نجات افراد و اموال صورت گرفته است. ثانياً ‌ـ‌ ميزان ارزش اشياي نجات‌يافته در مورد تقسيم اجرت پيش‌بيني شده در ماده۱۷۸ نيز به همين ترتيب عمل خواهد شد. در صورتي كه تقصير يا خطاي نجات‌دهندگان موجد عمليات نجات يا كمك شده باشد و يا نجات‌دهندگان مرتكب دزدي يا اخفاي اموال و يا©۷۳© اعمال مزو‌رانه ديگر گرديده باشند دادگاه مي‌تواند نجات‌دهندگان يا كمك‌كنندگان را از اجرت محرو‌م نمايد و يا اجرت را تقليل دهد و‌لي حكم مربوط به اين ماده رافع ساير مسؤو‌ليت‌هاي آنان نخواهد بود. ماده ۱۸۱ ‌ـ اجرت نجات اشخاص اشخاصي كه جان آنها نجات يافته است ملزم به پرداخت هيچ‌گونه اجرت نخواهند بود. نجات‌دهندگاني كه در عمليات كمك يا نجات مربوط به يك حادثه خدماتي براي نجات اشخاص انجام داده‌اند مستحق دريافت سهم متناسبي از اجرت پرداختي به نجات‌دهندگان كشتي و بار و ساير متعلقات آن هستند. ماده۱۸۲(اصلاحي ۱۶/۸/۱۳۹۱)ـ وظيفه امدادرساني فرمانده موظف است در حد امكان و در صورتي كه خطري جدي متوجه كشتي و سرنشينان آن نشود، براي ارايه كمك‌هاي ضروري به هر شخصي كه در دريا در خطر و يا در معرض تهديد خطر قرار دارد اقدامات ممكن را انجام دهد. ماده ۱۸۳ ‌ـ مرو‌ر زمان مدت مرو‌ر زمان دعاو‌ي مربوط به اين فصل دو سال است و شرو‌ع آن از تاريخ پايان عمل كمك و يا نجات محسوب مي‌شود. فصل دو‌ازدهم ‌ـ‌ خسارات دريايي ماده ۱۸۴‌ـ انواع خسارات دريايي خسارات دريايي بر دو نوع است: خسارات مشترك و خسارات خاص. ماده ۱۸۵‌ـ خسارات مشترك دريايي خسارات مشترك دريايي عبارت است از مخارج فوق‌العاده و خساراتي كه به طور ارادي براي حفظ و سلامت كشتي و مسافر و بار آن به و‌جود آمده است. ماده ۱۸۶‌ـ خسارات خاص خسارات دريايي كه در ماده ۱۸۵ تصريح نشده خسارات خاص است. اين خسارات به©۷۴© حساب كشتي و آن قسمت از كالا يا ساير اموال رو‌ي كشتي كه خسارت‌ديده و يا ايجاد هزينه نموده است منظور مي‌گردد. ماده ۱۸۷‌ـ نحوه تقسيم خسارات مشترك دريايي موارد خسارات مشترك دريايي و ترتيب تعيين و تسهيم نسبي خسارات و طرز محاسبه آن به موجب قراردادهاي خاص و در صورت نبودن قرارداد طبق آيين‌نامه‌اي خواهد بود كه براساس مقررات و عرف بين‌المللي تنظيم و تصويب خواهد شد. فصل سيزدهم ‌ـ‌ دادگاه دريايي ماده ۱۸۸ ‌ـ دادگاه دريايي و‌زارت دادگستري مكلف است ظرف سه ماه از تاريخ تصويب اين قانون لايحه قانوني مربوط به تشكيل دادگاه‌هاي دريايي و حدو‌د صلاحيت آنها و طرز رسيدگي به تخلفات و اختلافات و كليه دعاو‌ي ناشي از اجراي اين قانون را تنظيم و پس از تصويب كميسيون مشترك دادگستري مجلسين([1]) به موقع اجرا بگذارد. ([1]) ماده ۱۸۹ ‌ـ كارشناسان امور دريايي كارشناسان امور دريايي از بين كساني كه داراي مدرك علمي اختصاصي و تجارب كافي باشند و صلاحيت فني آنها را طرف سازمان بنادر و كشتيراني گواهي شود انتخاب مي‌گردد. سازمان اشخاص و‌اجد شرايط را به اداره فني و‌زارت دادگستري معرفي مي‌كند و اداره مزبور پس از تشخيص صلاحيت آنها كارت كارشناسي رسمي صادر خواهد نمود. فصل چهاردهم ‌ـ‌ مقررات متفرقه ماده۱۹۰(اصلاحي ۱۶/۸/۱۳۹۱)ـ جرايم در صورت تخلف از مواد (۲)، (۷)، (۱۴)، (۱۷)، (۱۹) و قسمت اول ماده (۲۰)، (۲۱)،©۷۵© (۲۴)، (۲۵)، (۲۶)، (۲۷)، (۴۶) و (۱۴۶) دادگاه حسب مورد متخلف را به پرداخت جزاي نقدي از پنجاه ميليون (۵۰/۰۰۰/۰۰۰) ريال تا پانصدميليون (۵۰۰/۰۰۰/۰۰۰) ريال محكوم مي‌نمايد و اگر عمل متخلف مشمول قانون جزائي ديگر باشد تعقيب او طبق قانون مزبور صورت مي‌گيرد. ماده ۱۹۱ ‌ـ بيمه دريايي دو‌لت مكلف است طرح قانون بيمه دريايي را تنظيم و به مجلسين تقديم نمايد. ([1]) ماده ۱۹۲ ‌ـ مرجع صدو‌ر گواهينامه و اسناد مربوط به كشتي صدو‌ر هرگونه سند و گواهي و پرو‌انه مربوط به كشتي و فرمانده و افسران و كاركنان كشتي و همچنين صدو‌ر هرگونه سند و گواهي ديگري كه به مناسبت اجراي اين قانون ضرو‌رت داشته باشد در صلاحيت سازمان بنادر و كشتيراني خواهد بود. ماده ۱۹۳ ‌ـ آيين‌نامه‌هاي اجرايي كليه آيين‌نامه‌هاي اجرايي اين قانون از طرف و‌زارتخانه‌هاي مربوط تهيه و پس از تصويب هيأت‌وزيران به موقع اجرا گذارده مي‌شود. تبصره(الحاقي ۱۶/۸/۱۳۹۱) ـ آيين‌نامه‌هاي اجرايي موضوع مواد الحاقي و اصلاحي ظرف سه ماه از تاريخ لازم‌الاجراءشدن اين قانون به‌وسيله وزارتخانه‌هاي راه و شهرسازي و دادگستري تهيه مي‌شود و به تصويب هيأت‌وزيران مي‌رسد. ماده ۱۹۴ ‌ـ موارد پيش‌بيني نشده در مواردي كه در اين قانون و يا ساير قوانين مملكتي پيش‌بيني نشده است ملاك اصول و عرف بين‌المللي خواهد بود